Στην αμερικανική κουλτούρα, τα δημόσια σχολεία επαινούνται δημόσια και επικρίνονται κατ' ιδίαν, κάτι που είναι περίπου το αντίθετο από το πώς τείνουμε να αντιμετωπίζουμε τις μεγάλες επιχειρήσεις, όπως η [σ.σ αλυσίδα σουπερ-μάρκετ] Walmart. Δημόσια, όλοι λένε ότι η Walmart είναι απαίσια, γεμάτη κακής ποιότητας ξένα προϊόντα, και ότι εκμεταλλεύεται τους εργαζόμενους. Αλλά κατ' ιδίαν, αγοράζουμε αγαθά σε καλές τιμές, ποιοτικά προϊόντα, και υπάρχει μια μακρά σειρά ανθρώπων που ελπίζουν να προσληφθούν εκεί.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Έχει να κάνει με το γεγονός ότι τα δημόσια σχολεία αποτελούν μέρος της πολιτικής μας θρησκείας, ένα από τα πρώτα στοιχεία που επικαλούνται οι άνθρωποι για να δείξουν ότι το κράτος μας εξυπηρετεί. Και υπάρχει επίσης ένα ψυχολογικό στοιχείο. Οι περισσότεροι από εμάς παραδίδουμε τα παιδιά μας στο κράτος, οπότε σίγουρα το κράτος πρέπει να έχει το συμφέρον μας ως πρώτιστο μέλημά του!
Το έχει όμως στ’ αλήθεια;
Στο βιβλίο του Εκπαίδευση: Δωρεάν και Υποχρεωτική ο Murray N. Rothbard εξηγεί ότι η πραγματική προέλευση και ο σκοπός της δημόσιας παιδείας δεν είναι τόσο η εκπαίδευση όπως την αντιλαμβανόμαστε, αλλά ο προσηλυτισμός στην θρησκεία του κρατισμού. Αυτό εξηγεί γιατί η πολιτική ελίτ είναι τόσο καχύποπτη για την κατ' οίκον εκπαίδευση και την ιδιωτική εκπαίδευση: δεν είναι ο φόβος των χαμηλών βαθμολογιών στις εξετάσεις που τους οδηγεί σ’ αυτή την καχυποψία, αλλά η ανησυχία ότι αυτά τα παιδιά δεν διδάσκονται τις αξίες που το κράτος θεωρεί σημαντικές.Όμως ο σκοπός αυτού του άρθρου δεν είναι η αποδόμηση των δημόσιων σχολείων. Υπάρχουν αξιοπρεπή δημόσια σχολεία και άθλια δημόσια σχολεία, οπότε δεν ωφελεί η γενίκευση. Ούτε είναι ανάγκη να αναφέρω τα δεδομένα σχετικά με τις βαθμολογίες στις εξετάσεις. Επιτρέψτε μου να ασχοληθώ μόνο με τα οικονομικά. Όλες οι μελέτες έχουν δείξει ότι το μέσο κόστος ανά μαθητή για τα δημόσια σχολεία είναι διπλάσιο από αυτό των ιδιωτικών σχολείων (εδώ είναι ένα δείγμα αυτών των μελετών).
[σ.σ. το ίδιο ισχύει και για τα ελληνικά «δωρεάν» δημόσια σχολεία]
Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τη διαίσθησή μας, αφού οι άνθρωποι θεωρούν ότι τα δημόσια σχολεία είναι δωρεάν και τα ιδιωτικά σχολεία ακριβά. Αλλά μόλις λάβετε υπ’ όψη την προέλευση της χρηματοδότησής τους (φορολογημένα δολάρια, έναντι διδάκτρων στην ελεύθερη αγορά ή υποτροφιών), η ιδιωτική εναλλακτική λύση είναι πολύ φθηνότερη. Στην πραγματικότητα, τα δημόσια σχολεία κοστίζουν όσο τα πιο ακριβά και εκλεκτά ιδιωτικά σχολεία της χώρας. Η διαφορά είναι ότι το κόστος της δημόσιας εκπαίδευσης κατανέμεται σε ολόκληρο τον πληθυσμό, ενώ το κόστος του ιδιωτικού σχολείου βαρύνει μόνο τις οικογένειες με παιδιά σε σχολική ηλικία.
Εν ολίγοις, αν μπορούσαμε να καταργήσουμε τα δημόσια σχολεία και τους νόμους περί υποχρεωτικής εκπαίδευσης και να τα αντικαταστήσουμε όλα με μια εκπαίδευση που παρέχεται από την αγορά, θα είχαμε καλύτερα σχολεία στη μισή τιμή και θα ήμασταν επίσης πιο ελεύθεροι. Θα ήμασταν επίσης μια πιο δίκαιη κοινωνία, καθώς μόνο οι πελάτες της εκπαίδευσης θα επωμίζονταν το κόστος της.
Τι καλύτερο; Εντάξει, υπάρχει το πρόβλημα της μετάβασης. Υπάρχουν προφανείς και σοβαρές πολιτικές δυσκολίες. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η δημόσια εκπαίδευση απολαμβάνει ένα πολιτικό πλεονέκτημα εδώ λόγω του φαινομένου των συνεπειών δικτύωσης .Ένας σημαντικός αριθμός «επενδύσεων» κλπ. έχει συσσωρευτεί στο status quo και είναι πολύ δύσκολο αυτό να αλλάξει.
Ας το αφήσουμε όμως αυτό στην άκρη. Ας πούμε ότι μια μόνο πόλη αποφάσισε ότι το κόστος της δημόσιας εκπαίδευσης είναι πολύ μεγάλο σε σχέση με την ιδιωτική εκπαίδευση, και ότι το δημοτικό συμβούλιο αποφάσισε να καταργήσει οριστικά τα δημόσια σχολεία. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να παρατηρήσουμε είναι ότι κάτι τέτοιο θα ήταν παράνομο, καθώς κάθε Πολιτεία απαιτεί από τις τοπικές αρχές να παρέχουν εκπαίδευση σε «δημόσια» βάση. Δεν ξέρω τι θα συνέβαινε στα μέλη του δημοτικού συμβουλίου. Θα φυλακίζονταν; Ποιός ξέρει; Σίγουρα θα δέχονταν μηνύσεις.
Αλλά ας πούμε ότι με κάποιο τρόπο ξεπερνούσαμε αυτό το πρόβλημα, χάρη, ας πούμε, σε μια ειδική τροπολογία στο Σύνταγμα, που εξαιρεί ορισμένες περιοχές εάν το δημοτικό τους συμβούλιο το εγκρίνει. Στη συνέχεια, υπάρχει το πρόβλημα της νομοθεσίας και των κανονισμών της κεντρικής κυβέρνησης. Κάνω απλώς εικασίες, καθώς δεν γνωρίζω τους σχετικούς νόμους, αλλά μπορούμε να υποθέσουμε ότι το Υπουργείο Παιδείας θα λάβει γνώση και θα επακολουθήσει κάποια μαζική υστερία. Αλλά ας υποθέσουμε ότι ξεπεράσαμε ως εκ θαύματος και αυτό το πρόβλημα και η κεντρική κυβέρνηση αφήνει αυτή την περιοχή να τραβήξει τον δικό της δρόμο.
Θα υπάρξουν δύο στάδια για τη μετάβαση. Σε πρώτο στάδιο, θα συμβούν πολλά φαινομενικά άσχημα πράγματα. Πώς θα διαχειριστούμε τα κτίρια στο παράδειγμά μας; Θα πωληθούν στον πλειοδότη, είτε πρόκειται για νέους ιδιοκτήτες σχολείων, είτε για επιχειρήσεις ή κατασκευαστές κατοικιών. Και οι δάσκαλοι και οι διοικητικοί υπάλληλοι; Αποδεσμεύστε τους όλους. Μπορείτε νομίζω να φανταστείτε την δημόσια κατακραυγή.
Με την κατάργηση των φόρων ιδιοκτησίας, οι γονείς με παιδιά στα δημόσια σχολεία μπορεί να μετακομίσουν. Δεν θα υπάρχει πλεονέκτημα για όσους κατοικούν σε περιοχές που θεωρούνται ότι διαθέτουν καλά (δημόσια) σχολεία. Πολλοί θα θυμώσουν μ’ αυτή την εξέλιξη. Για τους γονείς που θα παραμείνουν, θα υπάρξει ένα μεγάλο πρόβλημα για το τι να κάνουν με τα παιδιά κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Με τους φόρους ακίνητης περιουσίας [σ.σ. για την χρηματοδότηση των δημόσιων σχολείων] να έχουν καταργηθεί, θα υπάρχουν επιπλέον χρήματα για να πληρώσετε για τα σχολεία. Φυσικά, θα υπάρξει κι η σχετική μαζική υστερία και για τους φτωχούς, οι οποίοι μπορεί να βρεθούν χωρίς καμία επιλογή εκπαίδευσης, εκτός από την κατ’ οίκον διδασκαλία.
Τώρα, όλα αυτά ακούγονται αρκετά καταστροφικά, έτσι δεν είναι; Πράγματι. Είναι όμως μόνο η πρώτη φάση. Αν μπορέσουμε με κάποιο τρόπο να φτάσουμε στη δεύτερη φάση, θα προκύψει κάτι εντελώς διαφορετικό. Τα υπάρχοντα ιδιωτικά σχολεία θα γεμίσουν πλήρως και θα υπάρχει μεγάλη ανάγκη για καινούργια. Οι επιχειρηματίες θα κατακλύσουν γρήγορα την περιοχή για να παρέχουν σχολεία σε ανταγωνιστική βάση. Εκκλησίες και άλλοι θεσμοί της κοινωνίας των πολιτών θα συγκεντρώσουν τα χρήματα για την παροχή εκπαίδευσης.
Αρχικά, τα νέα σχολεία θα διαμορφωθούν με βάση το πρότυπο του δημόσιου σχολείου. Τα παιδιά θα είναι εκεί από τις 8 έως τις 4 ή 5, και θα διδάσκονται όλα τα μαθήματα. Αλλά σε σύντομο χρονικό διάστημα, θα εμφανιστούν νέες εναλλακτικές λύσεις. Θα υπάρξουν σχολεία που θα σχολούν το μεσημέρι. Θα υπάρχουν μεγάλα, μεσαία και μικρά σχολεία. Κάποιοι θα έχουν σαράντα παιδιά ανά τάξη, και άλλα τέσσερα ή και μόνο ένα. Τα ιδιωτικά μαθήματα θα πολλαπλασιαστούν. Θα εμφανιστούν ειδικά σχολεία κάθε είδους. Θα ανοίξουν μικρο-σχολεία (micro-schools) για να εξυπηρετήσουν εξειδικευμένα ενδιαφέροντα: φυσικές επιστήμες, κλασικές σπουδές, μουσική, θέατρο, υπολογιστές, γεωργία κλπ. Μπορεί να υπάρχουν σχολεία θηλέων/αρρένων. Το αν ο αθλητισμός θα ήταν μέρος του σχολείου ή κάτι εντελώς ανεξάρτητο εναπόκειται στην κρίση της ελεύθερης αγοράς.
Και δεν θα είναι πλέον το μοντέλο «δημοτικό, γυμνάσιο, λύκειο» το μοναδικό. Τα μαθήματα δεν θα ομαδοποιούνται απαραίτητα μόνο κατά ηλικία. Ορισμένα θα βασίζονται επίσης στην ικανότητα και το επίπεδο προόδου. Τα δίδακτρα θα κυμαίνονται από δωρεάν έως εξαιρετικά ακριβά. Το βασικό είναι ότι τον πρώτο λόγο θα τον έχει ο πελάτης.
Θα προκύψουν νέες υπηρεσίες μεταφοράς για να αντικαταστήσουν το παλιό σύστημα των σχολικών λεωφορείων. Οι άνθρωποι θα μπορούν να κερδίζουν χρήματα αγοράζοντας οχήματα και παρέχοντας μεταφορικές υπηρεσίες. Σε όλους τους τομείς που σχετίζονται με την εκπαίδευση, οι ευκαιρίες κέρδους θα είναι άφθονες.
Εν ολίγοις, η αγορά εκπαίδευσης θα λειτουργούσε όπως και κάθε άλλη αγορά. Όπως τα παντοπωλεία, για παράδειγμα. Όπου υπάρχει ζήτηση - και προφανώς οι άνθρωποι θα ζητούν εκπαίδευση για τα παιδιά τους - υπάρχει προσφορά. Υπάρχουν μεγάλα παντοπωλεία, μικρά, εκπτωτικά, premium, ακόμα και παντοπωλεία σε ρόδες. Ισχύει το ίδιο και για άλλα αγαθά, και θα ήταν το ίδιο για την εκπαίδευση. Και πάλι, ο πελάτης θα είχε τον πρώτο λόγο. Τελικά, αυτό που θα προκύψει δεν είναι εντελώς προβλέψιμο - η αγορά δεν είναι ποτέ προβλέψιμη - αλλά ό, τι συνέβαινε θα ήταν εναρμονισμένο με τις επιθυμίες του κοινού.
Μετά από αυτή τη δεύτερη φάση, αυτή η πόλη θα αναδυόταν ως μία από τις πιο επιθυμητές για μετεγκατάσταση πόλεις της χώρας. Οι εκπαιδευτικές της εναλλακτικές θα ήταν απεριόριστες. Θα αποτελούσαν την πηγή μιας τεράστιας προόδου, και ένα πρότυπο για τη χώρα. Θα μπορούσαν να ωθήσουν ολόκληρη τη χώρα να επανεξετάσει το θέμα της εκπαίδευσης. Και τότε εκείνοι που μετακόμισαν θα γύριζαν πίσω για να απολαύσουν τα καλύτερα σχολεία της χώρας στη μισή τιμή των δημόσιων σχολείων και όσοι δεν θα είχαν παιδιά στο σπίτι δεν θα ήταν υποχρεωμένοι να πληρώσουν ούτε δεκάρα για εκπαίδευση. Τι πιο ελκυστικό από αυτό.
Ποια πόλη λοιπόν θα είναι η πρώτη που θα το δοκιμάσει και θα μας δείξει όλη αυτή τη διαδρομή;
[Αυτό το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στις 7 Απριλίου 2008]
***
Ο Llewellyn H. Rockwell, Jr., είναι ιδρυτής και πρόεδρος του Ινστιτούτου Mises στο Auburn της Αλαμπάμα και συντάκτης του LewRockwell.com .