Ο καλύτερος τρόπος για να αφυπνισθεί και να διατηρηθεί το αίσθημα αλληλεγγύης μεταξύ των πολιτών δεν είναι η ενίσχυση του κράτους , που συνήθως έχει αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που επιδιώκει, αλλά η αποχώρηση του από δραστηριότητες που μονοπωλεί εδώ και δεκαετίες
Άρθρο του Τηλέμαχου Χορμοβίτη, που δημοσιεύτηκε στις 14 Απριλίου 2011 από την ιστοσελίδα Μπλε Μήλο. Χρόνος ανάγνωσης 4'. Στην εικόνα, ο εθνικός ευεργέτης Γρηγόριος Μαρασλής.
Στη γκρίζα Ελλάδα του 2011, η παρακάτω ειδησούλα πέρασε στα ψιλά των εφημερίδων. Και όμως, δείχνει με τον πιο εύγλωττο τρόπο την ηθική χρεωκοπία της μεταπολιτευτικής ελληνικής κοινωνίας . Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε στις αυστραλιανές εφημερίδες, εμείς οι Έλληνες κατέχουμε τον τίτλο του λιγότερο γενναιόδωρου λαού του κόσμου, δεδομένου ότι μόνο το 13% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι έκαναν κάτι για να βοηθήσουν τον συνάνθρωπό τους. Τριανταπέντε χρόνια κρατισμού και σοσιαλιστικών πειραμάτων στο όνομα της κοινωνικής αλληλεγγύης , οδήγησαν τελικά στο να έχουμε απομακρυνθεί ο ένας από τον άλλον περισσότερο από ποτέ.
Το φαινομενικά παράδοξο στοιχείο της έρευνας είναι πως αυτοί που αφιερώνουν περισσότερο χρόνο σε εθελοντικές οργανώσεις και δείχνουν υψηλότερο αίσθημα κοινωνικής αλληλεγγύης, είναι οι Αμερικάνοι, οι Ιρλανδοί και οι Αυστραλοί, δηλαδή λαοί οι οποίοι κατοικούν σε χώρες με σχετικά μικρή και περιορισμένη κρατική εξουσία. Σε μια παρόμοια έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2010, τα ευρήματα είναι παρόμοια. Η Ελλάδα μπορεί να μην πιάνει πάτο, αλλά βρίσκεται στη διόλου τιμητική 147η θέση (μεταξύ 153 χωρών). Στην πρώτη θέση βρίσκονται η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία, στη δεύτερη ο Καναδάς και η Ιρλανδία, ενώ την τρίτη θέση μοιράζονται οι Η.Π.Α. και η Ελβετία. Και στις έξι χώρες , το μέγεθος του κράτους είναι πιο μικρό συγκριτικά με τον υπόλοιπο πλανήτη. Και οι έξι χώρες, βρίσκονται μεταξύ των δέκα πιο οικονομικά φιλελεύθερων χωρών, γεγονός που θα έπρεπε να κάνει τους κατοίκους τους, αν πιστεύαμε την αριστερή μυθολογία, ατομιστές και απομακρυσμένους μεταξύ τους.Είναι όμως λάθος να πιστεύει κανείς πως οι χώρες με μικρό κράτος είναι κοινωνίες ανάλγητες , όπου δεν νοιάζεται ο ένας για τον άλλον. Στην πραγματικότητα, ο κρατισμός είναι αυτός που βλάπτει καίρια την αρχή εκείνη την οποία υποτίθεται πως θέλει να υπηρετήσει , δηλαδή την κοινωνική αλληλεγγύη. Ο γνωστός Άγγλος συγγραφέας Theodore Darlymple συνόψισε με τον καλύτερο τρόπο τις συνέπειες του «Μεγάλου Κράτους» στην αλληλεγγύη μεταξύ των πολιτών :
«...όταν παραδίδουμε όλες τις ευθύνες στο Κράτος, κάτι τέτοιο σκληραίνει τις καρδιές μας: φτάνουμε να πιστεύουμε πως, έχοντας πληρώσει τους φόρους μας, έχουμε ξεπληρώσει το χρέος μας στην κοινωνία. Όταν έχουμε ξοδέψει σχεδόν το μισό μας χρόνο, δουλεύοντας για το κράτος(όπως κάνουμε ακόμη και εμείς που δουλεύουμε στον ιδιωτικό τομέα) , έπειτα δεν νιώθουμε ιδιαίτερη διάθεση να βοήθησουμε ακόμη και αυτούς που βρίσκονται κοντά μας. Όταν το κράτος φροντίζει για όλους μας, αυτό έχει σαν συνέπεια να απομακρυνόμαστε ο ένας από τον άλλον … Στο όνομα της κοινωνικής αλληλεγγύης, μεταβληθήκαμε σε ένα μοναχικό πλήθος.»
Σήμερα, βέβαια το κράτος έχει επεκταθεί υπερβολικά ακόμη και στις πιο φιλελεύθερες κοινωνίες. Όμως, ακόμη και τώρα, στις χώρες όπου το κράτος είναι πιο περιορισμένο είναι πιθανότερο να συναντήσεις κοινωνίες με αυξημένο το αίσθημα της αυθόρμητης συνεργασίας. Το γεγονός πως οι ενδιάμεσοι κοινωνικοί θεσμοί μεταξύ του κράτους και του ατόμου - δηλαδή η οικογένεια, η εκκλησία, οι φιλανθρωπικές οργανώσεις κτλ - διατηρούν ακόμη μέρος της ζωτικότητας και της αυτονομίας τους και δεν έχουν απορροφηθεί από την κυβέρνηση, είναι απαραίτητη προϋπόθεση ώστε να υπάρχουν κοινωνίες συνεκτικές, δυναμικές και ζωντανές, όπου οι πολίτες αναλαμβάνουν οι ίδιοι πρωτοβουλίες και δεν εξαρτώνται από το κράτος. Σε αυτές τις κοινωνίες η αλληλεγγύη είναι πολύ πιο ουσιαστική αφού γίνεται εθελοντικά και συνειδητά. Αποτελεί έτσι υπόθεση όλων των πολιτών και όχι δουλειά κάποιας απρόσωπης γραφειοκρατίας και όσοι λαμβάνουν βοήθεια θεωρούνται άνθρωποι με ανάγκες και όχι απλά κάποιοι αριθμοί στις καρτέλες των υπουργείων .
Ο καλύτερος τρόπος, λοιπόν, για να αφυπνισθεί και να διατηρηθεί το αίσθημα αλληλεγγύης μεταξύ των πολιτών δεν είναι η ενίσχυση του κράτους , που συνήθως έχει αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που επιδιώκει, αλλά η αποχώρηση του από δραστηριότητες που μονοπωλεί εδώ και δεκαετίες. Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση πρέπει να μειώσει τη φορολογία ώστε οι πολίτες να έχουν περισσότερα χρήματα στη διάθεση τους για να αναλάβουν έναν πιο έντονο κοινωνικό ρόλο και να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους. Όπως τόνισε και ο Daniel Johnson στο περιοδικό Standpoint : «Το καλύτερο πράγμα που μπορεί να κάνει μια μελλοντική κυβέρνηση για να δημιουργήσει ένας έθνος Καλών Σαμαρειτών, είναι να αφήσει τους πολίτες να κρατήσουν περισσότερα από τα κέρδη τους και μετά απλά να βγει από το δρόμο τους»
Δυστυχώς, στην Ελλάδα, παρότι δεν έχουμε τόσο ανεπτυγμένο κοινωνικό κράτος, όσο σε άλλες χώρες της Ευρώπης, ο κρατισμός είναι κυρίαρχος . Έτσι, τα αποτελέσματα των παραπάνω ερευνών δε θα πρέπει να μας προκαλούν έκπληξη. Οι πολίτες έχουν μάθει να τα περιμένουν όλα από την κυβέρνηση. «Πού είναι το κράτος;» αναρωτιούνται οι περισσότεροι Έλληνες κάθε φορά που ανακύπτει ένα πρόβλημα, μικρό ή μεγάλο. Οι ενδιάμεσοι κοινωνικοί θεσμοί, ούτως ή άλλως, δεν ήταν ποτέ ισχυροί λόγω του συγκεντρωτικού τρόπου με τον οποίο οικοδομήθηκε το ελληνικό κράτος . Όμως τις τελευταίες δεκαετίες, με την εξαίρεση της οικογένειας, φαίνεται να έχουν απορροφηθεί πλήρως από την κρατική εξουσία. Η ελληνική «κοινωνία των πολιτών» είναι γέννημα του κρατικοδίαιτου μεταπολιτευτικού μας συστήματος και αποτελεί ένα ακόμη κομμάτι της ελληνικής παθογένειας: εξαρτημένη από την κρατική εξουσία, χωρίς ζωτικότητα, ανίκανη να κάνει οτιδήποτε δίχως κρατική βοήθεια, διεφθαρμένη, ένα θλιβερό παρακλάδι του πολιτικού παιχνιδιού.
Οι εφοπλιστές και μεγαλέμποροι του 19ου αιώνα που έχτισαν με δικά τους έξοδα τα σημαντικότερα ιδρύματα, νοσοκομεία και κτίρια των ελληνικών πόλεων, έχουν πια αντικατασταθεί από δισεκατομμυριούχους της νέας μεταπολιτευτικής κοπής, που μοστράρουν στον Τύπο σαν «εθνικοί ευεργέτες», ενώ ζητούν κρατικά χρήματα για να κάνουν πράξη τα μεγαλεπήβολα φιλάνθρωπα οράματα τους. Η Εκκλησία , που θα μπορούσε να επιτελέσει τεράστιο κοινωνικό έργο και να αποτελέσει αντίβαρο απέναντι στην κρατική εξουσία, είναι μια ακόμη δημόσια υπηρεσία και οι ιερείς τίποτε άλλο παρά δημόσιοι υπάλληλοι που περιμένουν κάθε 1η του μήνα για να εισπράξουν το μισθό τους από το δημόσιο ταμείο. Όσο για τις κατ'ευφημισμόν Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, χρηματοδοτούνται κατά 70% από το κράτος και αντί να είναι εστίες ουσιαστικής αλληλεγγύης , είναι παραμάγαζα διαφθοράς και πολιτικών παιχνιδιών .
Σήμερα, βλέπουμε πια τις ολέθριες συνέπειες αυτής της νοοτροπίας . Το «Μεγάλο Κράτος» δε βύθισε μόνο την ελληνική οικονομία, αλλά κατέστρεψε και τους δεσμούς αλληλεγγύης μεταξύ των Ελλήνων και μάλιστα τη στιγμή που μας είναι πιο απαραίτητοι από ποτέ. Για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Theodore Darlymple , στο όνομα της κοινωνικής αλληλεγγύης, ο κρατισμός μας απομάκρυνε τον έναν από τον άλλο και μας μετέτρεψε σε ένα μοναχικό πλήθος. Αν η κρίση αποτελέσει την αφορμή ώστε να ξεφύγουμε από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό του κράτους, δε θα σώσουμε μόνο την οικονομία μας. Ίσως έτσι οι ξεχασμένες, αλλά τόσο απαραίτητες, έννοιες της αλληλεγγύης και της αλληλοβοήθειας αποκτήσουν ένα νέο και πιο ουσιαστικό νόημα για όλους μας.
Σήμερα, βέβαια το κράτος έχει επεκταθεί υπερβολικά ακόμη και στις πιο φιλελεύθερες κοινωνίες. Όμως, ακόμη και τώρα, στις χώρες όπου το κράτος είναι πιο περιορισμένο είναι πιθανότερο να συναντήσεις κοινωνίες με αυξημένο το αίσθημα της αυθόρμητης συνεργασίας. Το γεγονός πως οι ενδιάμεσοι κοινωνικοί θεσμοί μεταξύ του κράτους και του ατόμου - δηλαδή η οικογένεια, η εκκλησία, οι φιλανθρωπικές οργανώσεις κτλ - διατηρούν ακόμη μέρος της ζωτικότητας και της αυτονομίας τους και δεν έχουν απορροφηθεί από την κυβέρνηση, είναι απαραίτητη προϋπόθεση ώστε να υπάρχουν κοινωνίες συνεκτικές, δυναμικές και ζωντανές, όπου οι πολίτες αναλαμβάνουν οι ίδιοι πρωτοβουλίες και δεν εξαρτώνται από το κράτος. Σε αυτές τις κοινωνίες η αλληλεγγύη είναι πολύ πιο ουσιαστική αφού γίνεται εθελοντικά και συνειδητά. Αποτελεί έτσι υπόθεση όλων των πολιτών και όχι δουλειά κάποιας απρόσωπης γραφειοκρατίας και όσοι λαμβάνουν βοήθεια θεωρούνται άνθρωποι με ανάγκες και όχι απλά κάποιοι αριθμοί στις καρτέλες των υπουργείων .
Ο καλύτερος τρόπος, λοιπόν, για να αφυπνισθεί και να διατηρηθεί το αίσθημα αλληλεγγύης μεταξύ των πολιτών δεν είναι η ενίσχυση του κράτους , που συνήθως έχει αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που επιδιώκει, αλλά η αποχώρηση του από δραστηριότητες που μονοπωλεί εδώ και δεκαετίες. Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση πρέπει να μειώσει τη φορολογία ώστε οι πολίτες να έχουν περισσότερα χρήματα στη διάθεση τους για να αναλάβουν έναν πιο έντονο κοινωνικό ρόλο και να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους. Όπως τόνισε και ο Daniel Johnson στο περιοδικό Standpoint : «Το καλύτερο πράγμα που μπορεί να κάνει μια μελλοντική κυβέρνηση για να δημιουργήσει ένας έθνος Καλών Σαμαρειτών, είναι να αφήσει τους πολίτες να κρατήσουν περισσότερα από τα κέρδη τους και μετά απλά να βγει από το δρόμο τους»
Δυστυχώς, στην Ελλάδα, παρότι δεν έχουμε τόσο ανεπτυγμένο κοινωνικό κράτος, όσο σε άλλες χώρες της Ευρώπης, ο κρατισμός είναι κυρίαρχος . Έτσι, τα αποτελέσματα των παραπάνω ερευνών δε θα πρέπει να μας προκαλούν έκπληξη. Οι πολίτες έχουν μάθει να τα περιμένουν όλα από την κυβέρνηση. «Πού είναι το κράτος;» αναρωτιούνται οι περισσότεροι Έλληνες κάθε φορά που ανακύπτει ένα πρόβλημα, μικρό ή μεγάλο. Οι ενδιάμεσοι κοινωνικοί θεσμοί, ούτως ή άλλως, δεν ήταν ποτέ ισχυροί λόγω του συγκεντρωτικού τρόπου με τον οποίο οικοδομήθηκε το ελληνικό κράτος . Όμως τις τελευταίες δεκαετίες, με την εξαίρεση της οικογένειας, φαίνεται να έχουν απορροφηθεί πλήρως από την κρατική εξουσία. Η ελληνική «κοινωνία των πολιτών» είναι γέννημα του κρατικοδίαιτου μεταπολιτευτικού μας συστήματος και αποτελεί ένα ακόμη κομμάτι της ελληνικής παθογένειας: εξαρτημένη από την κρατική εξουσία, χωρίς ζωτικότητα, ανίκανη να κάνει οτιδήποτε δίχως κρατική βοήθεια, διεφθαρμένη, ένα θλιβερό παρακλάδι του πολιτικού παιχνιδιού.
Οι εφοπλιστές και μεγαλέμποροι του 19ου αιώνα που έχτισαν με δικά τους έξοδα τα σημαντικότερα ιδρύματα, νοσοκομεία και κτίρια των ελληνικών πόλεων, έχουν πια αντικατασταθεί από δισεκατομμυριούχους της νέας μεταπολιτευτικής κοπής, που μοστράρουν στον Τύπο σαν «εθνικοί ευεργέτες», ενώ ζητούν κρατικά χρήματα για να κάνουν πράξη τα μεγαλεπήβολα φιλάνθρωπα οράματα τους. Η Εκκλησία , που θα μπορούσε να επιτελέσει τεράστιο κοινωνικό έργο και να αποτελέσει αντίβαρο απέναντι στην κρατική εξουσία, είναι μια ακόμη δημόσια υπηρεσία και οι ιερείς τίποτε άλλο παρά δημόσιοι υπάλληλοι που περιμένουν κάθε 1η του μήνα για να εισπράξουν το μισθό τους από το δημόσιο ταμείο. Όσο για τις κατ'ευφημισμόν Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, χρηματοδοτούνται κατά 70% από το κράτος και αντί να είναι εστίες ουσιαστικής αλληλεγγύης , είναι παραμάγαζα διαφθοράς και πολιτικών παιχνιδιών .
Σήμερα, βλέπουμε πια τις ολέθριες συνέπειες αυτής της νοοτροπίας . Το «Μεγάλο Κράτος» δε βύθισε μόνο την ελληνική οικονομία, αλλά κατέστρεψε και τους δεσμούς αλληλεγγύης μεταξύ των Ελλήνων και μάλιστα τη στιγμή που μας είναι πιο απαραίτητοι από ποτέ. Για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Theodore Darlymple , στο όνομα της κοινωνικής αλληλεγγύης, ο κρατισμός μας απομάκρυνε τον έναν από τον άλλο και μας μετέτρεψε σε ένα μοναχικό πλήθος. Αν η κρίση αποτελέσει την αφορμή ώστε να ξεφύγουμε από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό του κράτους, δε θα σώσουμε μόνο την οικονομία μας. Ίσως έτσι οι ξεχασμένες, αλλά τόσο απαραίτητες, έννοιες της αλληλεγγύης και της αλληλοβοήθειας αποκτήσουν ένα νέο και πιο ουσιαστικό νόημα για όλους μας.
***