Ακριβώς χάρη στην ελευθερία σκέψης και δράσης, έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας πολύ περισσότερους πόρους για τη θεραπεία και την πρόληψη των ασθενειών, συμπεριλαμβανομένου του COVID-19. Το μάθημα που πρέπει να πάρουμε επομένως, δεν είναι η υποτιθέμενη «αποτυχία» του ελεύθερου εμπορίου να προσφέρει αμέτρητα οφέλη, αλλά ότι πολλά κράτη αντέδρασαν αργά, και στη συνέχεια με τρόπο καταστροφικό.
Υπάρχουν πολλοί που χρησιμοποιούν την κρίση του κορωνοϊού για να κατηγορήσουν το ελεύθερο εμπόριο για την τρέχουσα επιδημία. Και, φυσικά, υπάρχουν εκείνοι που ήδη υποστηρίζουν την αυτάρκεια, να κλείσουμε τα σύνορά μας και παράγουμε τα πάντα τοπικά.
Ζούμε όμως σε έναν κόσμο που, από τις απαρχές του πολιτισμού, βασίζεται στο εμπόριο μεταξύ διαφορετικών λαών.
Για παράδειγμα, πριν από οκτώ χιλιάδες χρόνια, υπήρξε μία έντονη εμπορία του lapis lazuli, μιας ημιπολύτιμης γαλάζιας λίθου, ανάμεσα στο σημερινό Αφγανιστάν και στους πρώτους γεωργικούς πολιτισμούς της Μεσοποταμίας, στο σημερινό Ιράκ. Το lapis lazuli ήταν ένα από τα σημαντικότερα σύμβολα υψηλής κοινωνικής θέσης.
Πριν από πέντε χιλιάδες χρόνια, ο Ötzi («ο Χιονάνθρωπος») σκοτώθηκε στις Άλπεις, στη σημερινή Αυστρία. Έφερε πάνω του ένα κυνηγετικό τσεκούρι από χαλκό της νότιας Τοσκάνης, στην Ιταλική Χερσόνησο.
Τον πρώτο αιώνα μ.Χ., ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, σύμβουλος του Ρωμαίου αυτοκράτορα Βεσπασιανού, παραπονέθηκε στον κυβερνήτη του ότι μέσω του εμπορίου με την Ινδία ο χρυσός της αυτοκρατορίας εξαγόταν από τη Ρώμη με ταχύ ρυθμό με αντάλλαγμα πολυτελή κινεζικά προϊόντα, όπως το μετάξι και άλλα αντικείμενα ματαιοδοξίας. Οι δημοσιευμένες αναμνήσεις του Marco Polo για την Κίνα ενέπνευσαν γενιές εξερευνητών για να κάνουν την τύχη τους στη χώρα των υπέροχων θησαυρών. Ο Κολόμβος ανακάλυψε κατά λάθος την αμερικανική ήπειρο αναζητώντας μια δυτική διαδρομή προς την Κίνα μέσω του Ατλαντικού Ωκεανού.
Αλλά δεν υπήρχε μόνο το εμπόριο φυσικών αγαθών. Για αιώνες,
αναρίθμητοι άνθρωποι ταξίδεψαν για πνευματικούς λόγους σε ιερούς τόπους, από το Σαντιάγο ντε Κομποστέλλα στην Ισπανία έως τη Μέκκα στη Σαουδική Αραβία, ή το Θιβέτ.Άλλοι ταξίδευαν για αναψυχή, από περιέργεια, ή από την επιθυμία για ανακαλύψεις και γνώση.
Υπήρχαν επίσης εκείνοι που ξεκινούσαν με τα πόδια, με άλογο ή με πλοίο, επειδή στον οικείο κόσμο της πατρίδας τους δεν υπήρχε πια χώρος για αυτούς, ή επειδή εκδιώχτηκαν και επιδίωξαν να κατακτήσουν μια νέα γη ώστε να συνεχίσουν τη ζωή τους. Και υπήρξαν μερικοί που ξεκίνησαν να εκμεταλλευτούν ξένους λαούς.
Το ελεύθερο εμπόριο και οι εθελοντικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ διαφόρων χωριών, πόλεων και χωρών αποτελούν μέρος της ανθρώπινης φύσης μας, όχι απλώς μια ιδιαιτερότητα της εποχής μας. Ούτε όλα αυτά συμβαίνουν μόνο για το «κυνήγι του κέρδους», όπως συχνά λέγεται.
Σίγουρα, στον πραγματικό κόσμο αυτές τις αλληλεπιδράσεις περιορίζονται από πολλά εμπόδια. Οι ελλείψεις της ανθρώπινης γνώσης και των τεχνικών ικανοτήτων περιόριζαν από παλιά το βάθος και το εύρος του εμπορίου και των ταξιδιών. Δεν είναι τυχαίο ότι οι θανατηφόρες επιδημίες προκάλεσαν επανειλημμένα τεράστιες ζημιές στις αρχαίες κοινωνίες. Μια πανώλη, που σκότωσε το ένα τρίτο ή και το ήμισυ του πληθυσμού, τερμάτισε την αναγέννηση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας υπό τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό τον έκτο αιώνα. Στην Ευρώπη, η πανδημική πανώλη του 1347 (ο Μαύρος Θάνατος) προκάλεσε μαζική καταστροφή στις πιο ανεπτυγμένες περιοχές της ηπείρου, σκοτώνοντας έως και το 50% του πληθυσμού. Υπάρχουν αμέτρητες παρόμοιες περιπτώσεις σε όλη την ανθρώπινη ιστορία. Ο φετινός κορωνοϊός είναι μόνο μία από αυτές.
Υπάρχει όμως μια μεγάλη διαφορά μεταξύ των προηγούμενων επιδημιών και της τρέχουσας έκρηξης του COVID-19. Ο ιός έχει πλήξει την ανθρωπότητα σε έναν, συγκριτικά, ελεύθερο πλέον κόσμο. Ζούμε τώρα σε έναν κόσμο που, με πολλούς τρόπους, είναι πιο ελεύθερος εμπορικά, και μια κατάσταση πραγμάτων που η προέλευσή της μπορεί να ανιχνευθεί στον δέκατο όγδοο αιώνα - ίσως και πιο πίσω.
Το ελεύθερο εμπόριο και η κατάργηση των νομικών περιορισμών στις οικονομίες επέτρεψαν στους απλούς ανθρώπους -αντί μόνο στους πλούσιους, όπως συνέβαινε στο παρελθόν- να βελτιώσουν τη ζωή τους μέσω οικονομικών ανταλλαγών, είτε σε υλικό επίπεδο είτε σε άλλο. Σε έναν κόσμο με ελευθερία στο εμπόριο, ένας τεχνίτης όπως ο George Stephenson, που αρεσκόταν να ασχολείται με τεχνικά προβλήματα, μπορούσε να γίνει ο εφευρέτης της ατμομηχανής, και ένας έξυπνος και ταλαντούχος χειριστής τηλέγραφου, όπως ο Thomas A. Edison, μπορούσε να γίνει ένας από τους πιο αξιοσέβαστους παγκοσμίως εφευρέτες, και ο ιδρυτής της Edison General Electric - που έγινε General Electric μετά από μια συγχώνευση.
Ακριβώς λόγω αυτής της ελευθερίας σκέψης και δράσης, έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας πολύ περισσότερους πόρους για τη θεραπεία και την πρόληψη των ασθενειών, συμπεριλαμβανομένου του COVID-19.
Το μάθημα που πρέπει να πάρουμε επομένως, δεν είναι η υποτιθέμενη «αποτυχία» του ελεύθερου εμπορίου να προσφέρει αμέτρητα οφέλη, αλλά ότι πολλά κράτη αντέδρασαν αργά, και στη συνέχεια με τρόπο καταστροφικό. Η Κίνα κατέστειλε την πληροφόρηση σχετικά με τη νέα επιδημία. Επίσης, και τα κρατικά συστήματα υγειονομικής περίθαλψης ανά τον κόσμο είχαν φτωχές επιδόσεις απέναντι σε αυτή την έκτακτη κατάσταση. Η Ιταλία είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αποτυχίας, ενώ το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης της Νότιας Κορέας, ένα από τα πιο προσανατολισμένα στην αγορά συστήματα στον κόσμο, υπήρξε ένα από τα πιο επιτυχημένα στην αντιμετώπιση του ιού λόγω της ευελιξίας του.
[ Δείτε σχετικά το μεταφρασμένο στα ελληνικά άρθρο: Σοσιαλισμός, ελεύθερη αγορά και κορονοϊός – Η Νότια Κορέα δίνει μαθήματα στην Ιταλία ]
Η αυτάρκεια προσφέρει ελάχιστες λύσεις. Χρειαζόμαστε περισσότερη ελευθερία, που θα επιτρέψει την ερευνητική συνεργασία μεταξύ των χωρών σε περιπτώσεις επιδημιών. Χρειαζόμαστε πιο ελεύθερες αγορές για να αναπτύξουμε ένα ευέλικτο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, ένα σύστημα που στοχεύει να εξυπηρετήσει τους πελάτες - τους ασθενείς - και όχι απλά να ανταποκρίνεται στις κυβερνητικές εντολές.
Αυτό που δεν χρειαζόμαστε είναι κυβερνήσεις που αποκρύπτουν πληροφορίες και, στη συνέχεια, σε κατάσταση πανικού της τελευταίας στιγμής, διατάσσουν βιαστικά τον αποκλεισμό ολόκληρων κρατών, αποστερώντας ταυτόχρονα τους τοπικούς πληθυσμούς από βασικά αγαθά και υπηρεσίες που παράγονται διεθνώς.
***
Ο András Tóth είναι διευθυντής του Carl Menger Institute, Βουδαπέστη