Άρθρο του Fabrizio Ferrari, που δημοσιεύτηκε στις 10/7/2020 από το Mises Institute. Απόδοση στα ελληνικά, Νίκος Μαρής. Χρόνος ανάγνωσης 5'.Μεταξύ των βασικών εννοιών που αναλύει και πραγματεύεται ο Mises στο βιβλίο του Human Action (Ανθρώπινη Δράση, 1949), υπάρχει η έννοια του κεφαλαίου. Ο Mises αντιλαμβάνεται το κεφάλαιο ως έναν συντελεστή παραγωγής εγγενώς διαφορετικό από τη γη και την εργασία. Στην πραγματικότητα, το κεφάλαιο δεν παρέχεται από τη φύση -το συνολικό ποσό του αυξάνεται ή μειώνεται ανάλογα με τις ανθρώπινες επιλογές και τις προτιμήσεις τους στο πέρασμα του χρόνου- και η συσσώρευσή του είναι ο μόνος τρόπος που συντελεί στην τεχνολογική πρόοδο, την υψηλότερη παραγωγικότητα της εργασίας, και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου. Τέλος, το κεφάλαιο γίνεται κατανοητό στην Ανθρώπινη Δράση ως αυστηρά συνδεδεμένο με το στοιχείο του χρόνου -δηλαδή, τον χρόνο εργασίας που αποθηκεύεται και μεταφέρεται στο μέλλον προκειμένου να επιτευχθεί μια μεγαλύτερη, ή πιο εξελιγμένη, παραγωγή.
Μέσα και διάρκεια παραγωγής
Η ανθρώπινη δράση συνεπάγεται την παραγωγή με σκοπό την εξάλειψη της δυσφορίας, και τη βελτίωση της ευημερίας των δρώντων ανθρώπων. Προκειμένου να παράγουν, οι δρώντες άνθρωποι μπορούν -και χρειάζεται- να χρησιμοποιήσουν τους συντελεστές της παραγωγής: γη, εργασία και κεφάλαιο. Μεταξύ αυτών, ωστόσο, μόνο η γη και η εργασία είναι φυσικοί (δηλαδή, πρωτογενείς) συντελεστές της παραγωγής. Το κεφάλαιο, αντίθετα, πρέπει να δημιουργηθεί από τους ίδιους τους ανθρώπους -δεν μπορεί να υπάρξει διαφορετικά- και μπορεί να θεωρηθεί ως ένας παραχθέντας συντελεστής παραγωγής. Όπως γράφει ο Mises, οι κλασικοί οικονομολόγοι
«έσφαλαν στην ταξινόμηση του «κεφαλαίου» ως ανεξάρτητου συντελεστή της παραγωγής μαζί με τους φυσικούς πόρους και την εργασία. Τα κεφαλαιουχικά αγαθά -οι συντελεστές της επαυξημένης παραγωγής, οι οποίοι παρήχθησαν στο παρελθόν- δεν αποτελούν ανεξάρτητο παράγοντα .... Είναι αντιθέτως εργασία, φύση, και χρόνος που αποθηκεύθηκαν.» (Mises [1949] 1998, σ. 490)
Το κεφάλαιο είναι ένας όρος που περιλαμβάνει οποιοδήποτε μέσο παραγωγής διαφορετικό από τους φυσικούς πόρους (δηλαδή τη γη) και την εργασία. Ως εκ τούτου, περιλαμβάνει τόσο μηχανές (πάγιο κεφάλαιο) όσο και ενδιάμεσα προϊόντα (κεφάλαιο σε κίνηση). Γενικότερα, το κεφάλαιο είναι συσσωρευμένη παραγωγή, που δεν έχει καταναλωθεί ακόμη, επιτρέποντας τη μεταφορά της γης, της εργασίας, και του χρόνου της εργασίας στο μέλλον - διευκολύνοντας έτσι την παραγωγική διαδικασία στο μέλλον.
Η μεταφορά εργασίας, γης, και χρόνου εργασίας στο μέλλον -δηλαδή, η διαδικασία συσσώρευσης και δημιουργίας κεφαλαίου- ισοδυναμεί με την επιμήκυνση της παραγωγικής δομής που θα συμβεί στο μέλλον. Στην πραγματικότητα, αυτό σημαίνει ότι μια εργασία που χωρίς συσσωρευμένο κεφάλαιο θα απαιτούσε έναν σχετικά μεγαλύτερο χρόνο εκτέλεσης (ή θα ήταν εντελώς ανέφικτη), χάρη στο συσσωρευμένο κεφάλαιο καθίσταται δυνατή σε μικρότερο χρονικό διάστημα. Όπως εξηγεί ο Mises,
«Η διαφορά μεταξύ της παραγωγής χωρίς τη βοήθεια κεφαλαιουχικών αγαθών, και εκείνης που υποβοηθείται από την αξιοποίηση των κεφαλαιουχικών αγαθών, είναι ο χρόνος…. Αγοράζοντας μια μηχανή [δηλ. κεφάλαιο] αγοράζει [ο παραγωγός] τους αρχικούς συντελεστές της παραγωγής… συν τον χρόνο, δηλαδή, το διάστημα του χρόνου κατά το οποίο μειώνεται ο χρόνος της παραγωγής.» (Mises [1949] 1998, σ. 490)
Ως εκ τούτου, το κεφάλαιο είναι εγγενώς διαφορετικό από τη γη και την εργασία -πηγάζει από τις αποφάσεις των δρώντων ατόμων σχετικά με την αποταμίευση και την κατανάλωση. Με άλλα λόγια, το κεφάλαιο δημιουργείται όταν οι δρώντες άνθρωποι αποφασίζουν να παραιτηθούν από την κατανάλωση -δηλαδή, την ικανοποίηση των άμεσων επιθυμιών τους- υπέρ της αποταμίευσης. Όταν τα άτομα επιλέγουν να αποταμιεύσουν, ενεργούν σύμφωνα με την δυνατότητά τους να περιμένουν περισσότερο χρόνο για να απολαύσουν την κατανάλωση.
Αποταμίευση και παραγωγικότητα
Η ίδια η πράξη της αποταμίευσης είναι αυτό που επιτρέπει στο κεφάλαιο να υπάρξει. Με τα λόγια του Mises,
«Η απαραίτητη προϋπόθεση για οποιαδήποτε επιμήκυνση [δηλαδή, συσσώρευση κεφαλαίου] των διαδικασιών παραγωγής που υιοθετείται, είναι η αποταμίευση, δηλαδή, ένα πλεόνασμα της τρέχουσας παραγωγής σε σχέση με την τρέχουσα κατανάλωση.» (Mises [1949] 1998, σελ. 487)
Τι συγκεκριμένα σημαίνει αυτό; Πώς δημιουργείται το κεφάλαιο εξοικονομώντας; Ένα παράδειγμα μπορεί να αποσαφηνίσει ορισμένα περίπλοκα σημεία.
Σκεφτείτε μια υποθετική φυλή ανθρώπων, που αποφασίζουν να εγκατασταθούν σε μια συγκεκριμένη περιοχή: ως πρώην περιπλανώμενοι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες, οι μόνοι συντελεστές παραγωγής που έχουν στη διάθεσή τους είναι η δική τους εργασία και οι φυσικοί πόροι που τους περιβάλλουν (δηλαδή, η γη).
(Ας υποθέσουμε, για χάρη της συζήτησης, ότι αυτοί οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες δεν έχουν κατασκευάσει ακόμη κυνηγετικά εργαλεία, πραγματοποιώντας τα κυνήγι τους μόνο με πέτρες, ξύλα, κ.λπ., δηλαδή πόρων και εργαλείων που έχουν δοθεί από τη φύση και δεν έχουν κατασκευαστεί –και που ταξινομούνται ως ‘’γη’’).
Με άλλα λόγια, αυτοί οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες, για όλη τους τη ζωή κατανάλωναν ολόκληρη την καθημερινή παραγωγή τους, χωρίς να αποταμιεύσουν κανένα τμήμα της - και ως εκ τούτου χωρίς να βελτιώνουν την καθημερινή παραγωγικότητά τους, ή να καταφέρουν να αποκτήσουν ένα ποιοτικά καλύτερο θήραμα (δηλαδή, παραγωγή).
Ωστόσο, ας υποθέσουμε ότι μια μέρα ένα μέλος της φυλής κατανοεί το πώς να κατασκευάζει δόρατα συναρμολογώντας ξύλα, τένοντες ζώων και ακονισμένες πέτρες. Τα δόρατα θα ήταν ένα είδος κεφαλαιουχικού εργαλείου, επιτρέποντας στους ιθαγενείς να σκοτώνουν περισσότερα ζώα την ημέρα (αυξάνοντας έτσι την καθημερινή παραγωγικότητα της φυλής) και να κυνηγούν μεγαλύτερα ζώα, των οποίων το μέγεθος θα τα έκανε σε διαφορετική περίπτωση απρόσιτα (βάζοντας έτσι τη φυλή σε θέση να κατορθώνει μια ποιοτικά ανώτερη απόδοση, που διαφορετικά θα ήταν ανέφικτη).
Αλλά τα δόρατα δεν αποκτούνται δωρεάν. Δεν χαρίζονται στους ιθαγενείς από τη φύση, όπως οι φυσικοί πόροι (δηλαδή η γη) και η εργασία. Για να κατασκευάσουν δόρατα, οι ιθαγενείς μας θα χρειαστούν -εκτός από τη γνώση για το πώς να κατασκευάζεται ένα δόρυ- πρώτα, τον απαραίτητο χρόνο για να συνδυάσουν την εργασία τους με τους φυσικούς πόρους. Δεύτερον, αποταμιευμένα αγαθά, που θα τους συντηρούν ενώ θα είναι απασχολημένοι στην κατασκευή δοράτων και δεν θα μπορούν να αφιερώσουν το χρόνο τους στο καθημερινό κυνήγι. Όπως γράφει ο Mises,
«Οι άνθρωποι που είναι πρόθυμοι να ξεκινήσουν διαδικασίες που έχουν μια μεγαλύτερη περίοδο παραγωγής, πρέπει πρώτα να συσσωρεύσουν, μέσω της αποταμίευσης, την ποσότητα των καταναλωτικών αγαθών που απαιτείται για να ικανοποιήσουν, κατά τη διάρκεια του χρόνου αναμονής, όλες εκείνες τις ανάγκες, την ικανοποίηση των οποίων θεωρούν πιο επείγουσα από την αύξηση της ευημερίας που αναμένεται από την πιο χρονοβόρα διαδικασία.» (Mises [1949] 1998, σελ. 488)
Μόλις ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία και κατασκευαστούν τα δόρατα, οι φυλές ανακαλύπτουν ότι είναι πλέον πιο κοντά στην επίτευξη πιο χρονοβόρων στόχων -όπως περισσότερες μονάδες κυνηγιού ανά ημέρα ή/και ένα είδος κυνηγιού που διαφορετικά δεν είναι διαθέσιμο, ας πούμε, λόγω του μεγέθους του- από ό,τι πριν. Με τα λόγια του Mises,
«Τα κεφαλαιουχικά αγαθά είναι οι ενδιάμεσοι σταθμοί στο δρόμο που οδηγεί από το ξεκίνημα της παραγωγής στον τελικό της στόχο, την δημιουργία των καταναλωτικών αγαθών. Αυτός που παράγει με τη βοήθεια κεφαλαιουχικών αγαθών απολαμβάνει ένα μεγάλο πλεονέκτημα έναντι του ανθρώπου που ξεκινά χωρίς κεφαλαιουχικά αγαθά. Είναι χρονικά πιο κοντά στον τελικό στόχο των προσπαθειών του.» (Mises [1949] 1998, σελ. 490)
Χάρη στο συσσωρευμένο κεφάλαιο, η φυλή μπορεί τώρα να συλλέξει την ίδια ποσότητα θηραμάτων σε μικρότερο χρονικό διάστημα -δηλαδή, είναι τώρα πιο παραγωγική. Οι εργασίες που θα απαιτούσαν προηγουμένως περισσότερες ώρες εργασίας ή/και την συνεργασία άλλων φυλών, είναι πλέον πιο διαχειρίσιμες. Όπως εξηγεί ο Mises,
«Η επιμήκυνση της περιόδου παραγωγής [δηλ. η συσσώρευση κεφαλαίου] μπορεί να αυξήσει την ποσότητα της παραγωγής ανά μονάδα εισερχόμενων πόρων, ή να παράγει αγαθά που δεν μπορούν να παραχθούν καθόλου σε μια μικρότερη περίοδο παραγωγής.» (Mises [1949] 1998, σελ. 526)
Έτσι, χάρη στο κεφάλαιο που δημιουργήθηκε, οι ιθαγενείς μας συνειδητοποιούν δύο πράγματα. Πρώτον, η καθημερινή τους εργασία είναι πλέον πιο παραγωγική. Δεύτερον, μπορούν τώρα να επιτύχουν μια ποιότητα παραγωγής που προηγουμένως ήταν ανέφικτη με δεδομένη τη γη και την εργασία που είχαν στη διάθεσή τους.
Συμπέρασμα
Εδώ είναι η ουσία της, κατά Mises, οντολογίας του κεφαλαίου: το κεφάλαιο προέρχεται από την αποθηκευμένη παραγωγή -δηλαδή, από προηγούμενες χρονοβόρες συσσωρεύσεις γης και εργασίας που δεν έχουν καταναλωθεί ακόμη- και είναι ένα μέσο για την αποθήκευση του χρόνου παραγωγής και τη μεταφορά του στο μέλλον. Η μεταφορά του χρόνου της παραγωγής στο μέλλον αποτελεί μια επιμήκυνση της παραγωγικής δομής -δηλαδή επιτρέπει την παραγωγή αντικειμένων που δεν θα μπορούσαν να έχουν παραχθεί διαφορετικά ή/και την αύξηση της ποσότητας των αντικειμένων που παράγονται ανά μονάδα εργασίας. Με άλλα λόγια, το κεφάλαιο είναι ο γίγαντας, στους ώμους του οποίου στέκονται οι σημερινοί παραγωγοί.
***
Ο Fabrizio Ferrari είναι μεταπτυχιακός φοιτητής στα οικονομικά.