Η στενή σχέση μεταξύ πολιτικών παραγόντων και κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης δημιουργεί ένα περιβάλλον ώριμο για επέλαση της κορωνο-υστερίας, απλά επειδή τα κίνητρα και τα εργαλεία για κάτι τέτοιο είναι τόσο κατάλληλα.
Ο καθηγητής Philipp Bagus δημοσίευσε πρόσφατα ένα αξιοσημείωτο άρθρο για την ανάπτυξη μιας πολιτικής οικονομίας, που θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε το φαινόμενο του κορωνοϊού του 2020, και άλλα παρόμοια γεγονότα ευεπίφορα στην μαζική υστερία.
Το άρθρο με τίτλο «COVID-19 and the Political Economy of Mass Hysteria» [1] εμφανίζεται στο International Journal of Environmental Research and Public Health. Ευτυχώς, είναι διαθέσιμο online εξ ολοκλήρου από το ελβετικό MDPI (που έχει δεσμευτεί να παρέχει ανοιχτή πρόσβαση σε ακαδημαϊκές δημοσιεύσεις, ενόψει των επαπειλούμενων και παράλογων όρων πληρωμής για τα περισσότερα ακαδημαϊκά περιοδικά). Ο Bagus, μαζί με τους συν-συγγραφείς José Antonio Peña-Ramos και Antonio Sánchez-Bayón, υποστηρίζουν ότι τα ψηφιακά μέσα ενημέρωσης στην πράξη ενισχύουν και εργαλειοποιούν την πληροφόρηση που παρέχεται από απολυταρχικού τύπου κρατικές πηγές σε περιόδους κρίσεων.
Η επίκληση της «δημόσιας υγείας» έχει την τάση να αναστέλλει την ικανότητα του κοινού να διατηρεί επιφυλάξεις. Σε τελική ανάλυση, ποιος θέλει να αρρωστήσει από μια ασθένεια που δεν σέβεται κανένα σύνορο και κανένα στρώμα της κοινωνίας; Και γιατί οι πολιτικοί ή οι μεγαλοδημοσιογράφοι των ΜΜΕ να ψεύδονται για έναν παράξενο νέο ιό που προέρχεται από την Κίνα;
Τείνει επίσης να αναστέλλει τις αντιρρήσεις του κοινού σχετικά με ξεκάθαρα παράνομα ή αμφισβητούμενα κι έκνομα μέτρα, όπως το κλείσιμο επιχειρήσεων και σχολείων. Μας κάνει να ξεχνάμε τις αμοιβαίες αντισταθμίσεις και τις εναλλακτικές λύσεις, τουλάχιστον προσωρινά, επειδή διακυβεύεται η ζωή μας, ή τουλάχιστον η υγεία μας. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους πρώτους μήνες μιας κρίσης, αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «ο κουρνιαχτός του πολέμου».Όμως, όπως καθιστούν σαφές ο Bagus και οι συνάδελφοί του, τα πολιτικά και οικονομικά δεδομένα δεν εξαφανίζονται ως δια μαγείας κατά τη διάρκεια μιας πανδημίας. Στην πραγματικότητα, οι διαρκείς εντάσεις μεταξύ οικονομίας και πολιτικής φαντάζουν ολοένα και μεγαλύτερες όταν τα κράτη λαμβάνουν επιθετικά μέτρα για να κρατήσουν τους πολίτες στο σπίτι τους και να αντικαταστήσουν την οικονομική δραστηριότητα με τη δημοσιονομική ή τη νομισματική «τόνωση». Η δημόσια υγεία και το ευρύτερο «κοινωνικό» κράτος –ιδίως τα δημόσια συστήματα υγειονομικής περίθαλψης– δεν μπορούν να διαχωριστούν εύκολα. Και όσο μεγαλύτερο είναι το κράτος, τόσο πιο σοβαρό είναι το μέγεθος των πολιτικών σφαλμάτων. Οι πολιτικοί, κατά τον Hans Hermann Hoppe, έχουν μια διαχρονική τάση να σκέφτονται βραχυπρόθεσμα, από τη φύση τους. Και βγάζουν τον χειρότερο εαυτό τους όταν υφαρπάζουν εξουσίες έκτακτης ανάγκης από έναν συγκαταβατικό λαό, που δεν ενδιαφέρεται για τις νομοθετικές διαδικασίες.
Το πλαίσιο του Bagus για την πολιτική οικονομία του covid αναδύεται όταν αρχίσουμε να κατανοούμε τα πολιτικά και τα οικονομικά ζητήματα, ρεαλιστικά και εκ παραλλήλου. Η μαζική υστερία επιβάλλει ένα τεράστιο κόστος σε ολόκληρη την κοινωνία, τόσο σε ανθρώπινο όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Οι αμοιβαίες αντισταθμίσεις δεν μπορούν να αποφευχθούν, ακόμα κι αν δεν συζητούνται πολύ στα λαοφιλή μέσα ενημέρωσης. Ο αλκοολισμός, οι αυτοκτονίες, οι ασθένειες που δεν θεραπεύονται, και οι τεράστιες ψυχολογικές βλάβες, πρέπει όλα να ληφθούν υπόψη, πέρα από το συγκλονιστικό και σχεδόν απροσμέτρητο οικονομικό κόστος των εγκλεισμών. Η υστερία κάνει τα πάντα χειρότερα. Το άρθρο κατονομάζει τους πολιτικούς θεσμούς, τους ίδιους τους πολιτικούς, και τους παράγοντες των μέσων μαζικής ενημέρωσης, ότι συνεργάστηκαν για να εντείνουν τον βαθμό της υστερίας στην κοινωνία αναφορικά με τον covid κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους:
- Τα κράτη απαγόρευσαν ή περιόρισαν δραστηριότητες όπως η έξοδος σε εστιατόρια, ο αθλητισμός και οι κοινωνικές συναναστροφές
- Τα κράτη προσέγγισαν την εκλαμβανόμενη απειλή από τον ιό με τρόπο συγκεντρωτικό .
- Τα έντονα πολιτικοποιημένα και κρατικά αδειοδοτημένα μέσα ενημέρωσης έδειξαν την τάση να προωθούν τις απόψεις που προέρχονταν από κυβερνητικούς αξιωματούχους.
- Δινόταν έμφαση στις αρνητικές ειδήσεις, όταν προέρχονταν από φαινομενικά έγκυρους αξιωματούχους της δημόσιας υγείας.
- Οι πολιτικοί μπορεί κάλλιστα να επωφελήθηκαν από την ενστάλαξη του φόβου στον πληθυσμό, και
- Οι πολιτικοί είχαν κάθε κίνητρο να υπερεκτιμήσουν την απειλή του ιού, καθώς δεν επωμίζονται το κόστος [των αποφάσεών τους].
Η στενή σχέση μεταξύ πολιτικών παραγόντων και κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης δημιουργεί ένα περιβάλλον ώριμο για επέλαση της κορωνο-υστερίας, απλά επειδή τα κίνητρα και τα εργαλεία είναι τόσο κατάλληλα για κάτι τέτοιο. Όπως το έθεσαν οι συγγραφείς:
«Οι ιδιοτελείς πολιτικοί αντιμετωπίζουν μια ασύμμετρη ανταμοιβή. Η υποτίμηση μιας απειλής και η αποτυχία να ενεργήσουν ενέχει ένα μεγάλο πολιτικό κόστος, καθώς θα θεωρηθούν υπεύθυνοι για την καταστροφή που προκλήθηκε από την απειλή που υποτίμησαν. Αντίθετα, μια υπερβολική αντίδραση, ή ακόμη και η επινόησης μιας απειλής, και η έντονη κρατική παρέμβαση είναι πολιτικά πιο ελκυστικές. Εάν η υπαρξιακή απειλή, όπως την παρουσιάζουν οι πολιτικοί, αποδειχθεί πραγματικά ένας τόσο μεγάλος κίνδυνος, μπορούν να λατρευτούν ως ήρωες εάν είχαν πάρει παράτολμα μέτρα. Εάν το κόστος αυτών των μέτρων τελικά αποδειχθεί υπερβολικό σε σύγκριση με τον πραγματικό κίνδυνο, τότε οι πολιτικοί δεν χρειάζεται να επωμιστούν το κόστος της λανθασμένης τους απόφασης, αλλά μπορούν να το μετακυλήσουν στον υπόλοιπο πληθυσμό. Οι πολιτικοί που απολαμβάνουν ένα εγγυημένο εισόδημα έχουν επομένως ένα κίνητρο να υπερβάλλουν τον κίνδυνο και να επιβάλλουν υπερβολικά μέτρα, φαινόμενο γνωστό και ως «πολιτική υπερ-αντίδραση», κάτι που ευνοεί επίσης την εμφάνιση και την ανάπτυξη της μαζικής υστερίας.
Συνοπτικά, τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα τείνουν να μην αποτελούν αποτελεσματικά όρια για τον περιορισμό της μαζικής υστερίας σε ένα κοινωνικό κράτος (walfare state). Επιπλέον, το κράτος μπορεί να αναστέλλει τους φυσικούς μηχανισμούς που μειώνουν το στρες και την υστερία. Η συγκεντρωτική φύση του κράτους αυξάνει τις πιέσεις ομαδικής συμμόρφωσης. Τα πολιτικοποιημένα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τα αρνητικά μηνύματα από επίσημες κρατικές υπηρεσίες μπορούν να αυξήσουν περαιτέρω την ψυχολογική πίεση. Τέλος, το κράτος μπορεί σκόπιμα να θέλει να αυξήσει την αγωνία, και οι πολιτικοί έχουν το κίνητρο να λαμβάνουν παράτολμες αποφάσεις και να υπερβάλλουν για την απειλή.»
Το μεγάλο κράτος και τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης πηγαίνουν χέρι χέρι, εξ ου και η υπερβολική αντίδραση του κοινού στον covid. Σε τελική ανάλυση, οι συλλογικότητες από τη φύση τους δεν επιτρέπουν μια ποικιλία απόψεων ή προσεγγίσεων στα προβλήματα. Ο Bagus και οι συν-συγγραφείς του μας έδωσαν μια υπέροχη και πρωτότυπη έκθεση, έναν νέο τρόπο να κοιτάξουμε την παλαιότερη ιδέα του Edward Bernay για τη «κατασκευή της συναίνεσης». Μας έδωσαν επίσης τη λύση: τα κίνητρα της ελεύθερης αγοράς, τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα, και οι αποκεντρωμένοι μηχανισμοί για την ανακάλυψη περαιτέρω λύσεων. Η άνωθεν διακυβέρνηση δεν μπορεί να οδηγήσει σε έναν ανταγωνισμό για την εξεύρεση λύσεων, αλλά αντίθετα ενεργεί σαν ένα στομωμένο και αναποτελεσματικό εργαλείο κακής πολιτικής.
Ή όπως δηλώνουν οι συγγραφείς, «σε ένα ελαχιστοποιημένο κράτος υπάρχουν σημαντικά όρια που αποτρέπουν τη μαζική υστερία από το να βλάψει τη ζωή και την ελευθερία».
--------------------------------------------------
1.Philipp Bagus, José Antonio Peña-Ramos και Antonio Sánchez-Bayón, "COVID-19 and the Political Economy of Mass Hysteria," International Journal of Environmental Research and Public Health 18, αρ. 4 (2021): 1376, https://doi.org/10.3390/ijerph18041376
***
Ο Philipp Bagus είναι καθηγητής οικονομικών στο Universidad Rey Juan Carlos της Μαδρίτης. Είναι συνεργάτης του Ινστιτούτου Ludwig von Mises, μελετητής του IREF, και συγγραφέας πολυάριθμων βιβλίων.