Σε μια ελεύθερη κοινωνία, δηλαδή σε μια άκρως αποκεντρωμένη κοινωνία με ένα ισχνό Κράτος που έχει -το πολύ- ρόλο νυχτοφύλακα, η διαμόρφωση της κοινής γνώμης από τις πολιτικές ελίτ καθίσταται αδύνατη
Υπάρχουν θέματα στη Δύση που είναι δύσκολο να αμφισβητήσει κανείς, χωρίς να διατρέξει τον κίνδυνο να δεχτεί έντονη κριτική. Για τα ακόλουθα θέματα, για παράδειγμα, υπάρχει μια θέση που θεωρείται η «σωστή» από τη δυτική κοινή γνώμη: «Κράτος Πρόνοιας», «Πολιτική για το κλίμα», «Πολυπολιτισμική κοινωνία», «Εμβολιασμός κατά του Covid-19». Υπονοείται ότι η «αποδεκτή» θέση σε κάθε ένα από αυτά τα θέματα μπορεί και πρέπει να υιοθετηθεί χωρίς προηγούμενη κριτική ανάλυση σε ατομικό επίπεδο.
Η λίστα αυτών των θεμάτων δεν είναι στατική. Νέα θέματα ανακύπτουν στην κοινωνία, ενώ άλλα γίνονται λιγότερο σημαντικά με την πάροδο του χρόνου. Τα τελευταία χρόνια έχουν προκύψει δύο νέα θέματα: η «αυταρχική Ρωσία» και η «κομμουνιστική Κίνα», κάτι που δεν προκαλεί έκπληξη λαμβάνοντας υπόψη ότι η Ουάσιγκτον, και επομένως κατ' επέκταση η Δύση, αποφάσισε να αντιμετωπίσει αυτά τα δύο έθνη ως στρατηγικούς εχθρούς. Μια πρόσφατη μελέτη δείχνει, για παράδειγμα, ότι σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα το ποσοστό των Αμερικανών με αρνητική άποψη για την Κίνα αυξήθηκε δραματικά, από 46 τοις εκατό σε 67 τοις εκατό. Αυτό δεν είναι τυχαίο, αλλά αποτέλεσμα μιας στρατηγικής επικοινωνίας των μέσων ενημέρωσης.
Η απόρριψη της φιλειρηνικής στάσης
Όσον αφορά τη Ρωσία, η «σωστή» στάση που πρέπει να έχει κανείς στη Δύση, ειδικά από την έναρξη της σύγκρουσης στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, δεν είναι τίποτα λιγότερο από μια απόλυτη καταδίκη αυτής της χώρας. Η υποστήριξη προς την Ουκρανία πρέπει να είναι ολοκληρωτική, και έτσι μπορεί να χαρίσει την κοινωνική επιβεβαίωση μέσα από μια μικρή μπλε και κίτρινη σημαία στο Facebook. Η άνευ όρων υποστήριξη στον οικονομικό πόλεμο που διεξάγουν οι δυτικοί ηγέτες εναντίον της Ρωσίας είναι επίσης κοινωνικά απαραίτητη για τους Ευρωπαίους, παρόλο που θα είναι οι πρώτοι που θα υποφέρουν από αυτόν.
Γι' αυτόν τον λόγο η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας της 4ης Αυγούστου 2022, η οποία επιβεβαίωσε ότι «οι ουκρανικές δυνάμεις θέτουν σε κίνδυνο πολίτες και παραβιάζουν τους κανόνες του πολέμου όταν επιχειρούν σε κατοικημένες περιοχές» έγινε η βόμβα των μέσων ενημέρωσης, όχι μόνο στην Ουκρανία αλλά και στη Δύση. Αυτή η έκθεση ενοχλεί πολύ κόσμο επειδή δεν συνάδει με την τύπου άσπρο ή μαύρο απεικόνιση της Ρωσίας ως εγκληματία επιτιθέμενου και της Ουκρανίας ως αθώου θύματος.
Οι άνθρωποι που δεν παίρνουν τη «σωστή» στάση για τη σύγκρουση στην Ουκρανία συχνά κατηγορούνται ότι είναι «φιλορώσοι», ακόμη και όταν αυτή η στάση συνίσταται απλώς στο να είναι αντικειμενική, λαμβάνοντας υπόψη την πρόσφατη ιστορία και συμπεριφορά των διάφορων πρωταγωνιστών. Θεωρούνται «φιλορώσοι» γιατί δεν εκφράζουν μια άνευ όρων υποστήριξη στην Ουκρανία, αλλά τις περισσότερες φορές προτείνουν κάποιες συνθήκες ειρήνευσης. Πράγματι, η θέση των περισσότερων από αυτούς τους επικριτές δεν είναι καθόλου «φιλορωσική», αλλά υπέρ της ειρήνης, υποστηρίζοντας τις ενεργές προσπάθειες της Δύσης για την επίτευξη εκεχειρίας, διασώζοντας έτσι όσο το δυνατόν περισσότερες ζωές Ουκρανών.
Τα δυτικά μέσα ενημέρωσης δεν αντέδρασαν όταν, στις 14 Ιουλίου 2022, η ουκρανική κυβέρνηση δημοσίευσε μια μαύρη λίστα δυτικών πολιτικών, ακαδημαϊκών και ακτιβιστών που, σύμφωνα με το Κίεβο, «προωθούν τη ρωσική προπαγάνδα». Αυτή η λίστα περιλαμβάνει κορυφαίους δυτικούς διανοούμενους και πολιτικούς, όπως ο Ρεπουμπλικανός γερουσιαστής Rand Paul , η πρώην Δημοκρατική γερουσιαστής Tulsi Gabbard , ο στρατιωτικός και γεωπολιτικός αναλυτής Edward N. Luttwak, ο πολιτικός ρεαλιστής John Mearsheimer , και ο βραβευμένος ανεξάρτητος δημοσιογράφος Glenn Greenwald .
Αν και αυτή η μαύρη λίστα της Ουκρανίας θα έπρεπε προφανώς να είχε καταδικαστεί στη Δύση, δεν έχει προκαλέσει σχεδόν καμία απολύτως αντίδραση, επειδή τα δυτικά μέσα ενημέρωσης συμφωνούν ήδη με το συμπέρασμά της: οι άνθρωποι στη λίστα έχουν ήδη επικριθεί στις χώρες τους επειδή δεν υιοθέτησαν την φιλο-ουκρανική θέση. Επιπλέον, θα τολμούσε η ουκρανική κυβέρνηση να δημοσιεύσει έναν τέτοιο κατάλογο αν δεν είχε την προηγούμενη συμφωνία της Ουάσιγκτον;
Η διαμόρφωση της κοινής γνώμης
Αυτό που συμβαίνει στην περίπτωση της στάσης απέναντι στη Ρωσία, καθώς και στα άλλα θέματα που αναφέρθηκαν παραπάνω, δεν αποτελεί έκπληξη, ή κάτι καινούργιο. Στο διάσημο έργο του On Liberty (1859), ο John Stuart Mill είναι ίσως σήμερα περισσότερο γνωστός για την έγκαιρη προειδοποίησή του για τους κινδύνους της «κοινής γνώμης», την «τυραννία της πλειοψηφίας» με τη μορφή «των κυρίαρχων απόψεων και συναισθημάτων που η κοινωνία προσπαθεί να επιβάλει» σε μια μειοψηφία.
Η πλειοψηφία της κοινωνίας είναι φυσικά δυσανεκτική προς τον αντικομφορμισμό, γιατί το να σκέφτεσαι όπως όλοι οι άλλοι, προσφέρει μια ψυχολογική άνεση και ενισχύει τους κοινωνικούς δεσμούς. Ωστόσο, αν και η κοινωνία εξαρτάται από την σχετικά ομόφωνη κοινή γνώμη για την κοινωνική της συνοχή, παραδόξως εξαρτάται επίσης για την ευημερία της από απόψεις που αντιβαίνουν σε αυτήν την άποψη της πλειοψηφίας. Ακριβώς όπως οι φυσικές επιστήμες προχωρούν μόνο μέσω της, μερικές φορές επίπονης αλλά γενικά σεβαστής διαδικασίας της αξιολόγησης από ομοτίμους, έτσι και η κοινωνία χρειάζεται επίσης τις μειοψηφικές απόψεις και τις φωνές των αντιφρονούντων, για να περιορίσει τη μόνιμη αναζήτηση συναίνεσης στην πλευρά της πλειοψηφίας.
Αλλά οι απόψεις της μειοψηφίας θα ασφυκτιούν εάν δεν υπάρξει μια βαθύτερη κατανόηση της άποψης του Mill. Ευτυχώς, αυτή η κατανόηση υπάρχει σήμερα. Στη «συλλογική γνώμη» του Mill προστέθηκαν θεμελιώδεις κοινωνιολογικές έννοιες, όπως η « ψυχολογία του πλήθους » (Gustave Le Bon, 1895), η « πολιτική φόρμουλα » (Gaetano Mosca, 1923), η «προπαγάνδα» (Edward Bernays, 1928), « ο ρόλος των διανοουμένων » (FA Hayek, 1949), η « κοινοτοπία του κακού » (H. Arendt, 1963), η « κατασκευή της συναίνεσης » (Chomsky and Herman, 1988) και πρόσφατα η έννοια της « ψύχωσης μαζικής συμμόρφωσης ». (Matthias Desmet).
Αυτή η συσσωρευμένη γνώση που αναφέρθηκε ανωτέρω δεν αφήνει καμία αμφιβολία για τη βούληση και την ικανότητα των δυτικών πολιτικών και οικονομικών ελίτ να σχηματίσουν και να κατευθύνουν την συλλογική γνώμη μέσω του ελέγχου που ασκούν ρητά και υπόρρητα στους επικεφαλής των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης και στις πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η εξέλιξη των απόψεων των δυτικών πλειοψηφιών στα θέματα που αναφέρονται στην αρχή αυτού του άρθρου είναι σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα της επιρροής αυτών των ελίτ στη δυτική κοινή γνώμη. Η συλλογική γνώμη σχετικά με την κλιματική αλλαγή είναι ίσως το πιο κραυγαλέο παράδειγμα αυτής της επιρροής σήμερα, λαμβάνοντας υπόψη τις σημαντικές οικονομικές συνέπειες που θα έχει για τη δυτική κοινωνία.
Ο φιλελευθερισμός είναι η μόνη λύση
Η πολιτική παγκοσμιοποίηση, μια αντιφιλελεύθερη διαδικασία που βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και αρκετές δεκαετίες, έχει ως αποτέλεσμα την ευθυγράμμιση των εθνικών πολιτικών κέντρων και, κατά συνέπεια, τη μείωση της πολυφωνίας. Σταδιακά, η πολιτική εξουσία στη Δύση διοχετεύεται σε υπερεθνικούς θεσμούς (όπως ο ΟΗΕ, η ΕΕ, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ). Αυτός ο συγκεντρωτισμός της πολιτικής εξουσίας και ο συνακόλουθος οικονομικός συγκεντρωτισμός των επιχειρήσεων -συμπεριλαμβανομένου του συγκεντρωτισμού των ομίλων μέσων ενημέρωσης που αυτός συνεπάγεται- επιτρέπει και διευκολύνει τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης από τις δυτικές ελίτ.
Η πολιτική φιλοσοφία που θεωρητικά βρίσκεται στην καλύτερη θέση για να λύσει αυτό το δίλημμα της σύγχρονης κοινωνίας είναι ο φιλελευθερισμός (libertarianism), γιατί σαφώς υποστηρίζει μια σημαντική και οριστική μείωση της πολιτικής εξουσίας, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Ένα από τα δυνατά σημεία του φιλελευθερισμού είναι ακριβώς η σημασία που αποδίδει στον πολιτισμικό και πνευματικό πλουραλισμό μιας ελεύθερης κοινωνίας. Αυτή είναι η περίφημη «αγορά ιδεών» που, όπως η ελεύθερη αγορά αγαθών και υπηρεσιών, μπορεί να υπάρξει μόνο εν μέρει με τον διάχυτο κορπορατισμό (διαπλοκή κράτους-μεγαλοκαρχαριών) και τον βαρύ κρατικό παρεμβατισμό στον οποία υπόκεινται σήμερα οι περισσότερες δυτικές κοινωνίες. Σε μια ελεύθερη κοινωνία, δηλαδή σε μια άκρως αποκεντρωμένη κοινωνία με ένα ισχνό Κράτος που έχει -το πολύ- ρόλο νυχτοφύλακα, η διαμόρφωση της κοινής γνώμης από τις πολιτικές ελίτ καθίσταται αδύνατη.
Η παρούσα στιγμή της ιστορίας αντιπροσωπεύει μια ιδιαίτερη απειλή για την ελευθερία, επειδή οι κυβερνώσες ελίτ της παγκοσμιοποίησης έχουν τώρα μια άνευ προηγουμένου ευκαιρία να διαμορφώσουν τις στάσεις και τις απόψεις των κοινωνιών τους, υπέρ των δικών τους -συχνά στρεβλών- συμφερόντων. Ταυτόχρονα, η νέα και εύκολη πρόσβαση του ευρύτερου κοινού σε εναλλακτικές δημοσιογραφικές αναλύσεις και ανεξάρτητη πληροφόρηση, μπορεί να εξουδετερώσει αυτή την απεχθή τάση. Σε αυτές τις κοινωνικές συνθήκες, οι δυτικές φωνές υπέρ της ελευθερίας πρέπει να συνεχίσουν να παρουσιάζουν τον φιλελευθερισμό, όχι μόνο για τα οικονομικά του οφέλη αλλά και ως μέσο απελευθέρωσης των δυτικών λαών από τις αλυσίδες της κατευθυνόμενης κοινής γνώμης.