Δεν έχει σημασία πόσο «ρεαλιστής» και «πρόθυμος για συμβιβασμό» αισθάνεστε ότι είστε: εάν προτιμάτε να παρεμβαίνει το κράτος στην επιθυμία ιδιωτών να συσχετιστούν μεταξύ τους ελεύθερα - δηλαδή, αν προτιμάτε την κυβερνητική επιθετικότητα - τότε δεν μπορείτε να αυτοπροσδιορίζεστε σαν φιλελεύθερος
Οι δυτικές χώρες πρόκειται να υιοθετήσουν (ή εξετάζουν το ενδεχόμενο υιοθέτησης) κρατικών «υγειονομικών διαβατηρίων» -τα λεγόμενα Green Pass- που αποσκοπούν στην πρόληψη της εξάπλωσης του Covid-19. Θα υποχρεώσουν ιδιώτες να φέρουν τέτοια διαβατήρια αν θέλουν να έχουν πρόσβαση σε ορισμένες εγκαταστάσεις ή εκδηλώσεις (εστιατόρια, θέατρα, χώρους συναυλιών κ.λπ.). Ακούω συχνά (σ.σ. αυτοπροσδιοριζόμενους σαν) φιλελεύθερους - ή άτομα που απλώς συμπαθούν τον φιλελευθερισμό - να υποστηρίζουν τέτοιες κρατικές παρεμβάσεις με το ακόλουθο επιχείρημα : «Το Green Pass είναι συμβατό με τον φιλελευθερισμό, επειδή πηγάζει άμεσα από την αρχή της μη επιθετικότητας (Non Agression Principle/ NAP). Στην πραγματικότητα, εάν δεν έχεις το Green Pass - και ως εκ τούτου είσαι (δυνητικά) μολυσματικός - μολύνοντας άλλους ανθρώπους, θα επιτίθεσαι εναντίον τους ».
Η άποψή μου δεν είναι τόσο πως η «μόλυνση» δεν ισοδυναμεί απαραίτητα με «επιθετικότητα», αλλά πως όταν μιλάμε για μεταδιδόμενες μέσω αέρα ασθένειες, το απλό γεγονός ότι δύο άτομα - ο Άρης και ο Βασίλης - συμφωνούν να συνυπάρξουν στο ίδιο δωμάτιο (ή σε οποιοδήποτε φυσικό χώρο όπου είναι πρακτικά αδύνατο να μην αναπνέουν τον ίδιο αέρα) είναι αρκετό για να αποκλείσει το ενδεχόμενο επιθετικότητας. Νομίζω ότι η αδυναμία κατανόησης αυτού του επιχειρήματος αποκαλύπτει μια βαθιά παρεξήγηση του τι είναι ο φιλελευθερισμός: τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και η μη επιθετικότητα/ NAP.
Το επιχείρημά μου έχει δύο σκέλη. Πρώτον, θα ορίσω εν συντομία τι θεωρώ ότι είναι ο φιλευθερισμός. Δεύτερον, εφαρμόζοντας με συνέπεια τις έννοιες «ιδιοκτησία» και «επιθετικότητα», θα επιχειρηματολογήσω υπέρ των εξής: εάν οι Αρης και Βασίλης συμφώνησαν να μοιραστούν έναν φυσικό χώρο στον οποίο είναι αδύνατο για τους δύο τους να μην αναπνέουν τον ίδιο αέρα, τότε θα ήταν παράλογο να καταγραφεί σαν επιθετικότητα το ότι ο Αρης μόλυνε τον Βασίλη (ή το αντίστροφο).
Φιλελευθερισμός, επιθετικότητα και δικαιώματα ιδιοκτησίας [1]
Τι είναι, εν ολίγοις, ο φιλελευθερισμός;
Είναι η πολιτική φιλοσοφία που αφορά 1) την καθιέρωση ορθολογικών και δίκαιων αρχών - που προέρχονται από την ανθρώπινη φύση - για την επίλυση των ανθρώπινων συγκρούσεων για τους πεπερασμένους υλικούς πόρους και 2) τον καθορισμό των ορίων των δικαιωμάτων της ιδιοκτησίας και της επιθετικότητας.Ο Ρόθμπαρντ συνόψισε τέλεια το πρώτο μέρος του ορισμού όταν έγραψε ότι ο πυρήνας του φιλελευθερισμού είναι
να θεμελιώσει το απόλυτο δικαίωμα στην ιδιωτική ιδιοκτησία κάθε ανθρώπου: πρώτον, στο σώμα του και δεύτερον, στους προηγουμένως αχρησιμοποίητους φυσικούς πόρους, τους οποίους πρώτος μετασχηματίζει με την εργασία του. Αυτά τα δύο αξιώματα, το δικαίωμα της ιδιοκτησίας και το δικαίωμα στην «ιδιοποίηση», καθιερώνουν το πλήρες σύνολο των αρχών του φιλελεύθερου συστήματος. Στη συνέχεια, ολόκληρο το φιλελεύθερο σύστημα γίνεται η εκδήλωση και η εφαρμογή όλων των συνεπειών αυτού του κεντρικού δόγματος. [2]
Όσον αφορά το δεύτερο μέρος του ορισμού, το δικαίωμα στην ιδιοκτησία μπορεί να οριστεί ως το δικαίωμα του ιδιοκτήτη να χρησιμοποιεί και να απολαμβάνει την ιδιοκτησία του σε όποιον βαθμό κρίνει σκόπιμο - επομένως, κάνοντας με ό,τι κατέχει (είτε πρόκειται για φυσικό αντικείμενο ή για το δικό του σώμα) ό,τι θα επιθυμούσε να κάνει. Αντιδιαμετρικά, η επιθετικότητα είναι η άρνηση του δικαιώματος στην ιδιοκτησία. Δηλαδή, η επιθετικότητα - ή εισβολή - συμβαίνει κάθε φορά που υπάρχει κάποια παρέμβαση στη χρήση ή την απόλαυση της ιδιοκτησίας από τον ιδιοκτήτη της. [3]
Επομένως, εάν διαπιστώσουμε ότι σε ένα δεδομένο σενάριο ο Αρης και ο Βασίλης χρησιμοποιούν και απολαμβάνουν το σώμα τους και την υλική τους ιδιοκτησία στο βαθμό που κρίνουν κατάλληλο, τότε μπορούμε με ασφάλεια να αποκλείσουμε κάθε πιθανότητα επιθετικότητας που προκύπτει μέσω της αλληλεπίδρασής τους. Αντιθέτως, θα πρέπει να συμπεράνουμε ότι ένα τρίτο μέρος - είτε είναι ο Γιάνης, είτε η συλλογικότητα και το κράτος - που παρεμβαίνει στη χρήση και την απόλαυση της ιδιοκτησίας τους, θα εισβάλλει στα δικαιώματα των Αρη και Βασίλη, επιτιθέμενο έτσι εναντίον τους.
Λοιμώξεις, ιδιοκτησία του αέρα και συμβάσεις
Τώρα, έχοντας καθορίσει το φιλελεύθερό μας πλαίσιο, το ερώτημα είναι: Υπό ποιες συνθήκες, εάν υπάρχουν, η μόλυνση ισοδυναμεί με επιθετικότητα;
Ας σχεδιάσουμε ένα πρώτο σενάριο. Ας υποθέσουμε ότι οι Αρης και Βασίλης αποφασίζουν να δειπνήσουν στο εστιατόριο του Γιάννη, γνωρίζοντας και οι δύο ότι ο Γιάννης δεν απαιτεί από τους πελάτες του να αποδείξουν, μέσω του «Green Pass» πως δεν μεταφέρουν κάποια συγκεκριμένη αερομεταδιδόμενη ασθένεια, λ.χ. covid. Ας υποθέσουμε, επίσης, ότι ο φυσικός χώρος που θα καταλαμβάνουν ο Αρης και ο Βασίλης κατά τη διάρκεια του φαγητού είναι τέτοιος, που είναι ανθρωπίνως αδύνατον για τους δυο τους να μην αναπνέουν τον ίδιο αέρα - δηλαδή, ο Αρης θα εισπνέει τον αέρα που εκπνέει ο Βασίλης, και αντίστροφα. Τέλος, ας υποθέσουμε ότι ο Αρης φέρει την αερομεταδιδόμενη ασθένεια και μολύνει τον Βασίλη. Τώρα το ερώτημα είναι: Μήπως ο Αρης επιτέθηκε κατά του Βασίλη;
Η προοπτική που υποστηρίζω είναι πως όχι, δεν το έκανε. Γιατί; Η (φιλελεύθερη) απάντησή μας μπορεί να βρεθεί αναλύοντας τα δικαιώματα ιδιοκτησίας που εμπλέκονται σε αυτήν την κατάσταση - και ρωτώντας εάν έχει παραβιαστεί οποιοδήποτε δικαίωμα ιδιοκτησίας.
Μπορούμε να σχηματοποιήσουμε τις συνθήκες ως εξής: Οι Αρης και Βασίλης υπέγραψαν μια σύμβαση με τον Γιάννη, σύμβαση η οποία όριζε έμμεσα ότι οι δυο τους θα έπρεπε να μοιράζονται τον ίδιο φυσικό χώρο και να αναπνέουν τον ίδιο αέρα. Ως εκ τούτου, συμφώνησαν να τοποθετήσουν το σώμα τους σε ένα δυνητικά μολυσματικό περιβάλλον - επειδή οι μεταδιδόμενες ασθένειες μεταφέρονται μέσω του αέρα. Ως εκ τούτου, ο Βασίλης δεν θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι δέχθηκε επίθεση από τον Αρη: Ο Βασίλης δεν θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι ο Αρης παρενέβη με οποιονδήποτε τρόπο στο δικαίωμά του να απολαμβάνει τη δική του ιδιοκτησία, συμπεριλαμβανομένου του σώματός του, στο βαθμό που έκρινε κατάλληλο. Και ούτε θα μπορούσε ο Βασίλης να μηνύσει τον Γιάννη (τον ιδιοκτήτη του εστιατορίου) για επιθετικότητα: στην πραγματικότητα, δεδομένου ότι ένας όρος της σύμβασης που υπέγραψε ο Βασίλης με τον Γιάννη ήταν ότι οι Αρης και Βασίλης θα αναπνέουν τον ίδιο αέρα, η απόφαση του Βασίλη να δειπνήσει στο εστιατόριο του Γιάννη πρέπει να θεωρηθεί ως αποδοχή των όρων και των προϋποθέσεων της παρεχόμενης υπηρεσίας.
Ωστόσο, θέλω επίσης να τονίσω τι δεν ισχυρίζομαι. Δηλαδή, εάν ο Βασίλης αποδέχεται έναν κίνδυνο που ενυπάρχει σε μια συναλλαγή ή μια αλληλεπίδραση με τον Αρη και υποστεί ζημίες ως συνέπεια, δεν ισχυρίζομαι ότι η αποδοχή αυτού του κινδύνου από τον Βασίλη αρκεί για να αποκλείσει το ενδεχόμενο να έχει υποστεί επιθετικότητα.
Πάρτε για παράδειγμα ένα δεύτερο σενάριο: Ο Βασίλης αγοράζει λίγο κρέας από τον Αρη, και αυτό το κρέας αποδεικνύεται χαλασμένο και του προκαλεί τροφική δηλητηρίαση. Ακόμα κι αν είναι αλήθεια ότι η αγορά κρέατος συνεπάγεται τη φυσική πιθανότητα να είναι χαλασμένο, είναι επίσης αλήθεια ότι αυτό δεν πρέπει να συμβαίνει, και ότι μπορεί να προληφθεί από τον Αρη. Με άλλα λόγια, ενώ είναι ανέφικτο για τους Αρη και Βασίλη να μην αναπνέουν τον ίδιο αέρα αν βρίσκονται αρκετά κοντά σ' έναν χώρο, δεν είναι ανέφικτο για τον Βασίλη να αγοράσει λίγο υγιεινό κρέας από τον Αρη. Η σύμβαση μεταξύ Αρη και Βασίλη που χαρακτηρίζει την ανταλλαγή των χρημάτων για το κρέας δεν υποδηλώνει απαραίτητα ότι ένα ποσοστό (αν συλλογιζόμαστε με όρους αναμενόμενης αξίας και κινδύνου) του κρέατος αυτού θα είναι χαλασμένο, ενώ η προαναφερθείσα σύμβαση που χαρακτηρίζει τους Αρη, Βασίλη, και Γιάννη (ιδιοκτήτης του εστιατορίου) περιλαμβάνει ότι ο Αρης και ο Βασίλης θα είναι πράγματι αρκετά κοντά στον φυσικό χώρο και ως εκ τούτου θα αναπνέουν τον ίδιο αέρα!
Έτσι, η μόλυνση πράγματι ισοδυναμεί με επιθετικότητα, αν και μόνο αν ο Αρης παραβιάζει τη χρήση και την απόλαυση της νομίμως αποκτηθείσας ιδιοκτησίας του Βασίλη. Ωστόσο, όπως είδαμε, αυτό δεν είναι απαραίτητο να συμβαίνει - μπορούμε να σκεφτούμε περιπτώσεις που ο Αρης μολύνει τον Βασίλη χωρίς να παρεμβαίνει στα δικαιώματα ιδιοκτησίας του τελευταίου. Επομένως, η μόλυνση δεν ισοδυναμεί με επιθετικότητα όταν ο Αρης μολύνει τον Βασίλη (ή το αντίστροφο) ως συνέπεια του να έχουν χρησιμοποιήσει αυτοί οι δύο τη δική τους ιδιοκτησία (σ.σ. στην οποία συμπεριλαμβάνεται το σώμα τους) όπως κρίνουν σκόπιμο - για παράδειγμα, συνάπτοντας την προαναφερθείσα σύμβαση με τον ιδιοκτήτη του εστιατορίου, Γιάννη.
Συμπέρασμα
Για μένα, δεν έχει σημασία πόσο «ρεαλιστής» και «πρόθυμος για συμβιβασμό» αισθάνεστε ότι είστε: εάν προτιμάτε να παρεμβαίνει το κράτος στην επιθυμία ιδιωτών να συσχετιστούν μεταξύ τους ελεύθερα - δηλαδή, αν προτιμάτε την κυβερνητική επιθετικότητα - τότε δεν μπορείτε να αυτοπροσδιορίζεστε σαν φιλελεύθερος, και, όπως (ελπίζω ότι) έδειξα, αυτό ισχύει και όταν μιλάμε για λοιμώξεις και επιδημίες.
-------------------------------------------------------------------------------------
1 Αυτό το τμήμα προφανώς βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στα γραπτά των Murray N. Rothbard και Hans-Hermann Hoppe. Ειδικότερα, βλέπε Rothbard, The Ethics of Liberty (New York: New York University Press, 1998), κεφ. 15, και Rothbard, Man, Economy, and State, with Power and Market , ”2d scholar's ed. (Auburn, AL: Ludwig von Mises Institute, 2009), κεφ. 6, ενότητα 16 .
2 Murray N. Rothbard, For a New Liberty: The Libertarian Manifesto , 2η έκδ. (Auburn, AL: Ludwig von Mises Institute, 2006), σελ. 47–48.
3 Βλ. Murray N. Rothbard, Οικονομικές διαμάχες (Auburn, AL: Ludwig von Mises Institute, 2011), σελ. 396–98.
Ο Fabrizio Ferrari είναι κάτοχος M.Sc. στα Οικονομικά από το Καθολικό Πανεπιστήμιο του Μιλάνο. Ακολουθήστε τον στο Twitter και στο Linkedin .