Κι όμως, με έναν τρόπο η ελεύθερη αγορά είναι πιο «δημοκρατική» από την δημοκρατία, γιατί οι πολίτες μπορούν να κάνουν τις δικές τους επιλογές, αντί να έχουν μια κυβέρνηση να επιλέγει για λογαριασμό τους.
Η βασική ιδέα πίσω από την δημοκρατία είναι πως οι πολίτες παίρνουν αυτό που θέλουν. Ή τουλάχιστον, αυτό που θέλει η πλειοψηφία. (σ.σ. που κι αυτό είναι μύθος, καθώς οι κυβερνήσεις στην Ελλάδα, ειδικά τα τελευταία χρόνια, εκλέγονται από το περίπου 20%-25% των εγγεγραμμένων στους εκλογικούς καταλόγους) Με άλλα λόγια, μπορεί να παραπονούμαστε για τα αποτελέσματα του δημοκρατικού μας συστήματος, αλλά τελικά αυτό που έχουμε τώρα είναι αυτό που θελήσαμε, γιατί αυτό επιλέξαμε δημοκρατικά.
Ακούγεται καλό στην θεωρία, αλλά η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Για παράδειγμα, μπορούμε να υποθέσουμε πως όλοι είμαστε υπέρ μιας καλύτερης παιδείας. Κι όμως, δεν έχουμε καλύτερη παιδεία. Αυτό που έχουμε είναι δάσκαλοι που δέχονται παρενοχλήσεις από τους μαθητές τους, βία στα σχολεία, σχολεία-εργοστάσια εκμάθησης, μαθητές που δεν μπορούν πια να διαβάσουν, να γράψουν και να κάνουν αριθμητικές πράξεις. Δεν έχουμε όμως καλύτερη παιδεία.
Πώς είναι δυνατόν να συμβαίνει αυτό; Δεν συμβαίνει λόγω έλλειψης δημοκρατίας, τουναντίον, είναι αποτέλεσμα του πώς λειτουργεί το δημοκρατικό σύστημα. Το γεγονός πως η παιδεία διοικείται μέσω του δημοκρατικού συστήματος σημαίνει πως οι πολιτικοί και οι γραφειοκράτες υπαγορεύουν το πώς θα οργανώνεται και το πόσα χρήματα θα δαπανώνται για αυτή. Σημαίνει πως ο ρόλος των γονιών, των δασκάλων και των μαθητών να επιλέγουν οι ίδιοι για λογαριασμό τους, σχεδόν καταργείται. Η κρατική παρέμβαση σημαίνει πως τα σχολεία και τα πανεπιστήμια κατακλύζονται από σχεδιασμούς, προδιαγραφές, κανόνες και ρυθμίσεις από το Υπουργείο Παιδείας. Αυτή η γραφειοκρατικοποίηση κάνει την παιδεία χειρότερη, όχι καλύτερη.
Όταν οι πολίτες λοιπόν παραπονούνται για την ποιότητα της παιδείας, οι πολιτικοί ανταποκρίνονται εφαρμόζοντας ακόμα περισσότερες ρυθμίσεις. Τι άλλο μπορούν να κάνουν άραγε; Η ιδέα πως θα έπρεπε να βάλουν ένα τέλος στις παρεμβάσεις τους ούτε καν περνάει από το μυαλό των πολιτικών και των γραφειοκρατών. Αν έπαυαν να αναμειγνύονται, θα ήταν σαν να παραδέχονται πως είναι περιττοί, ή ακόμα και αντιπαραγωγικοί, κάτι το οποίο δεν θα κάνουν ποτέ, ασφαλώς. Κάτι τέτοιο δεν είναι προς το συμφέρον τους.
Οι νέες ρυθμίσεις κάνουν τα προβλήματα ακόμα χειρότερα, γιατί περιορίζουν κι άλλο τον ρόλο των μαθητών, των γονιών και των δασκάλων. Οδηγούν επίσης σε περισσότερη γραφειοκρατία και συχνά προκαλούν ανεπιθύμητα κίνητρα. Για παράδειγμα, στην Ολλανδία οι γραφειοκράτες απαίτησαν από τα σχολεία να διδάσκουν τα παιδιά για έναν μίνιμουμ αριθμό ωρών, για να διασφαλίσουν την ποιότητα της εκπαίδευσης. Αλλά αυτό το μέτρο δεν έκανε τίποτε για την έλλειψη δασκάλων από την οποία έπασχαν τα σχολεία, κι έτσι τα σχολεία αναγκάστηκαν να κρατούν τους μαθητές μέσα στις τάξεις, χωρίς να κάνουν τίποτε για ολόκληρες ώρες. Το ότι το κράτος θα προσπαθούσε να λύσει ένα θέμα με τρόπο ποσοτικό, κι όχι ποιοτικό, δεν προκαλεί κάποια έκπληξη. Όταν βρίσκεσαι σε απόσταση από το πρόβλημα, το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να μετρήσεις την ποσότητα. Η ποιότητα είναι αισθητή μόνο από όσους εμπλέκονται άμεσα.
Το δημοκρατικό μοντέλο μπορεί να συγκριθεί με τα κρατικά εργοστάσια της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Ελέγχονταν κεντρικά και διοικούνταν στην βάση της ποσότητας. Παρά (ή εξαιτίας) την προσοχή που λάμβαναν από το Κράτος, η ποιότητα της παραγωγής ήταν φτωχή. Κανένα κομμουνιστικό αυτοκίνητο δεν μπορούσε να ανταγωνιστεί τα μοντέλα στην [καπιταλιστική] Δύση. Και αυτό, λόγω του ότι η παραγωγή ελεγχόταν από τους γραφειοκράτες, όχι από τους καταναλωτές. Πώς μπορούν οι γραφειοκράτες να ξέρουν τι θέλουν οι καταναλωτές; Και τι κίνητρα έχουν ώστε να βελτιωθούν;
Ο κεντρικός σχεδιασμός στην Σοβιετική Ένωση έφερε ελάχιστες τεχνολογικές ή πολιτιστικές καινοτομίες. Πόσες εφευρέσεις υπήρξαν στις κομμουνιστικές χώρες; Η ποιότητα και η καινοτομία είναι αποτελέσματα του ελεύθερου ανταγωνισμού και της ελευθερίας επιλογής, όχι του κεντρικού σχεδιασμού και του κρατικού εξαναγκασμού. Αν οι ιδιωτικές εταιρείες θέλουν να επιβιώσουν, πρέπει να ανταγωνιστούν η μία την άλλη χαμηλώνοντας τις τιμές τους όσο το δυνατόν περισσότερο, ή προσφέροντας κάποια καινοτομία, ή καλύτερη ποιότητα ή καλύτερη εξυπηρέτηση. Οι κρατικές επιχειρήσεις δεν έχουν τέτοια κίνητρα, μιας και υποστηρίζονται από το δημόσιο χρήμα.
Το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι (εν μέρει) οργανωμένο μέσω του δημοκρατικού μοντέλου, κι έτσι είναι (σε αυτόν τον βαθμό) ένα κρατικό προϊόν, μοιάζοντας έτσι με τις κρατικές βιομηχανίες στην Σοβιετική Ένωση. Παρεμπιπτόντως, το παράδειγμα δείχνει το πώς η δημοκρατία οδηγεί αναπόφευκτα στον σοσιαλισμό, σε έναν βαθμό. Η ελεύθερη αγορά δεν λειτουργεί μέσω δημοκρατικών διαδικασιών. Κι όμως, με έναν τρόπο η ελεύθερη αγορά είναι πιο «δημοκρατική» από την δημοκρατία, γιατί οι πολίτες μπορούν να κάνουν τις δικές τους επιλογές, αντί να έχουν μια κυβέρνηση να επιλέγει για λογαριασμό τους.
Ό,τι ισχύει για την παιδεία, ισχύει επίσης και για άλλους τομείς που ελέγχονται με δημοκρατικό τρόπο, όπως η υγεία και η δημόσια ασφάλεια. Οι περισσότεροι πολίτες επιθυμούν μεγαλύτερη προστασία από την εγκληματικότητα. Κι όμως η δημοκρατία δεν παρέχει στους πολίτες αυτό που επιθυμούν. Οι πολίτες ψηφίζουν πολιτικούς που υπόσχονται να καταπολεμήσουν το έγκλημα, μα το αποτέλεσμα συνήθως είναι απλά περισσότερη ανασφάλεια και εγκληματικότητα, αντί για λιγότερη.
Στην Ολλανδία η κατά κεφαλήν εγκληματικότητα εξαπλασιάστηκε μεταξύ 1961 και 2001 και κάθε χρόνο 700.000 υποθέσεις εγκλήματος που αναφέρονται, παραμένουν ανεξιχνίαστα. Σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις (τουλάχιστον 100.000), η αστυνομία γνωρίζει τους δράστες, αλλά δεν συνεχίζει την διερεύνηση της υπόθεσης λόγω έλλειψης διαθέσιμου χρόνου ή γιατί απλά δεν ενδιαφέρεται. Οι αστυνομικοί υπάλληλοι είναι αναγκασμένοι να ξοδεύουν το μεγαλύτερο κομμάτι του χρόνου τους σε δουλειές γραφείου. Παρ’όλα αυτά, βρίσκουν όντως χρόνο όταν πρόκειται να κλείσουν φυτείες χασίς και να κόψουν πρόστιμα για ασήμαντες τροχαίες παραβάσεις.
Οι φτωχές επιδόσεις της αστυνομίας είναι το άμεσο αποτέλεσμα του γεγονότος πως ελέγχεται με τρόπο δημοκρατικό. Στην αστυνομία έχει δοθεί το μονοπώλιο της τήρησης του νόμου. Όλοι καταλαβαίνουν πως αν είχε δοθεί στην ExxonMobil το μονοπώλιο της αγοράς πετρελαίου, η τιμή της βενζίνης θα ανέβαινε και η ποιότητα της εξυπηρέτησης θα καταβυθιζόταν. Το ίδιο ισχύει και για την αστυνομία, η οποία είναι μια οργάνωση που όσο μικρότερος είναι ο αριθμός των εγκληματιών που συλλαμβάνει, τόσο μεγαλύτερα δημόσια κονδύλια λαμβάνει. Αν η αστυνομία ήταν επιτυχημένη στην μείωση του εγκλήματος, ο προϋπολογισμός της θα μειωνόταν και κάποιοι αστυνομικοί θα έπρεπε να απολυθούν. Το ίδιο ισχύει για όλες τις κρατικές υπηρεσίες. Δεν μπορείτε καν να κατηγορήσετε τους ανθρώπους που εργάζονται για ένα τέτοιο σύστημα. Μόνο οι πιο αδιάφθοροι και οι πιο ηθικά ακέραιοι άνθρωποι θα συμπεριφέρονταν διαφορετικά, με δεδομένα τα αντεστραμμένα κίνητρα που δίνει το δημοκρατικό σύστημα.
Αν και η αστυνομικοί δεν είναι πολύ καλοί στο να συλλαμβάνουν τους εγκληματίες, είναι εξαιρετικά καταρτισμένοι σε ένα πράγμα: να συμπληρώνουν αιτήσεις. Οποιοσδήποτε έχει τύχει να αναφέρει κάποιο έγκλημα μπορεί να το επιβεβαιώσει αυτό. Μετά βίας μπορείς να τους κατηγορήσεις –βομβαρδίζονται αδιάκοπα από καινούργιους κανόνες που πρέπει να εφαρμόζουν. Στην Ολλανδία, από τους 7.000 επιπλέον αστυνομικούς υπαλλήλους που προσλήφθηκαν μεταξύ 2005 και 2009, μόνο οι 127 κατέληξαν να βρίσκονται ενεργοί στους δρόμους, κάνοντας την δουλειά τους. Σύμφωνα με την αστυνομία, αυτό ήταν το αποτέλεσμα του τεράστιου φόρτου γραφειοκρατίας που δημιουργήθηκε από τις κυβερνητικές ρυθμίσεις.
Ακόμα χειρότερα, η αστυνομία αναλαμβάνει ολοένα και περισσότερες – αντί για λιγότερες - αρμοδιότητες. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στις Η.Π.Α., μετά τις επιθέσεις της 11η Σεπτεμβρίου, όταν οι υπηρεσίες τήρησης του νόμου απέκτησαν ακόμα περισσότερες – αμφισβητούμενες - εξουσίες, όπως οι προληπτικοί σωματικοί έλεγχοι σε αεροδρόμια, το δικαίωμα τοποθέτησης «κοριών» σε τηλέφωνα, ο βασανισμός υπόπτων για τρομοκρατία, και η απαξίωση της δικαστικής προστασίας των πολιτών, που άλλοτε θεωρείτο δεδομένη στο νομικό μας σύστημα, όπως το habeas corpus.
Υπάρχει εναλλακτική στην κεντρικά σχεδιασμένη υπηρεσία ασφάλειας που μας επιβάλλεται; Σίγουρα. Η εναλλακτική είναι τα άτομα, οι επιχειρήσεις, οι συνοικίες και οι πόλεις να αποκτήσουν έναν μεγαλύτερο έλεγχο της δικής τους ασφάλειας. Το μονοπώλιο της αστυνομίας να δώσει τη θέση του στον ανταγωνισμό ανάμεσα σε πολλές εταιρείες προστασίας. Οι πολίτες δεν θα έπρεπε να είναι αναγκασμένοι να πληρώνουν φόρους για την κρατική αστυνομία. Θα πρέπει να τους επιτραπεί να αναθέτουν την φύλαξή τους σε ιδιωτικές εταιρείες. Αυτό θα μείωνε το κόστος, αυξάνοντας την ποιότητα των υπηρεσιών. Ακόμα και υπό τις σημερινές συνθήκες, ο τομέας της ιδιωτικής παροχής προστασίας αναπτύσσεται ραγδαία, καθώς οι πολίτες αντιλαμβάνονται ολοένα και πιο πολύ πως δεν μπορούν να βασίζονται στην αστυνομία για την προστασία τους.
[ Δείτε σχετικά το μεταφρασμένο άρθρο «Οι υπηρεσίες αστυνόμευσης είναι καιρός να αποκρατικοποιηθούν» ]
Αυτό που ισχύει για την παιδεία και την αστυνομία, ισχύει επίσης και για άλλους «δημόσιους» τομείς, όπως η υγεία. Ξανά, κι εδώ ο δημοκρατικός τρόπος ελέγχου οδηγεί σε χαμηλή ποιότητα και αυξημένο κόστος. Μπορεί κανείς μόνο να φανταστεί τις καινοτομίες που θα προέκυπταν στην υγεία, αν γινόταν πραγματικά μέρος της ελεύθερης αγοράς.
Το γεγονός είναι πως οι πολίτες σε μια δημοκρατία συνήθως δεν παίρνουν αυτό που θέλουν. Η δημοκρατική αρχή «ένα μέγεθος για όλους» προκαλεί συγκεντρωτισμό, γραφειοκρατία και μονοπώλια (τα χαρακτηριστικά του σοσιαλισμού). Και αναπόφευκτα χαμηλή ποιότητα και υψηλά κόστη.
Αν χρειάζεστε απόδειξη πως η δημοκρατία δεν εκπληρώνει τις υποσχέσεις της, αναλογιστείτε πως σε κάθε εκλογική περίοδο οι υποψήφιοι πολιτικοί παραδέχονται πως η εκάστοτε κυβέρνηση τα έχει κάνει θάλασσα. Κάθε φορά υπόσχονται πως θα τα αλλάξουν όλα – παιδεία, δημόσια τάξη, υγεία, και ούτω καθ’εξής – προς το καλύτερο. Αλλά προσφέρουν πάντοτε την ίδια λύση: Δώστε μας περισσότερα λεφτά και περισσότερη εξουσία, και θα επιδιορθώσουμε όλα σας τα προβλήματα. Αυτό δεν συμβαίνει τελικά ποτέ, γιατί τα προβλήματα προκαλούνται ακριβώς από την εξουσία και τα χρήματα που δίνονται στους πολιτικούς.
***