Από τα κολεκτιβιστικά Saturnalia στον ανθρωποκεντρισμό των Χριστουγέννων

Το παλιό, παγανιστικό σύστημα στηριζόταν στην εξουσία και τον φόβο, το νέο βασίζεται στην συμπόνια και την αγάπη

Άρθρο του David Gornosky, που δημοσιεύτηκε από το Foundation for Economic Research, στις 24/12/2016. Χρόνος ανάγνωσης 8'. Απόδοση στα ελληνικά, Νίκος Μαρής.

Η γέννηση του Ιησού είναι αιτία γιορτής και χαράς. Ωστόσο, όσοι επιθυμούν να διαφυλάξουν τη φλόγα του παραδείγματός του είναι συχνά επιρρεπείς στο λάθος να διαμορφώσουν μια αντικειμενο-ποιημένη εκδοχή του Ιησού, μια διανοητική προβολή του είδους της εξουσίας που οι ίδιοι θαυμάζουν ή επιδιώκουν. Δηλαδή, ένα πρότυπο που απαιτεί την υποταγή και τον έπαινο. Δεν είναι έτσι. Ο Ιησούς είπε στον Παύλο από την Ταρσό: «Σου αρκεί η χάρη μου, γιατί η δύναμη τελειοποιείται μέσα στην αδυναμία». 

Δύναμη στην Αδυναμία

Τι είδους παράξενη δύναμη τελειοποιείται μέσα στην αδυναμία; Η απάντηση σε αυτό το μυστήριο συνεχίζει να διαβρώνει τα ίδια τα θεμέλια των ισχυρών δομών, των πολιτικοκοινωνικών συστημάτων, σε όλο τον κόσμο, όπου κι αν αφηγούνται την ιστορία, όσο χλιαρά κι αν την ακολουθούν.

Πριν από την περίοδο των Χριστουγέννων, υπήρχε η αρχαία ρωμαϊκή γιορτή, τα Saturnalia. Η γιορτή τιμούσε τον θεό Κρόνο και τις τελευταίες ακτίνες φωτός που μπορούσε να απολαύσει η κοινότητα πριν από το επερχόμενο χειμερινό ηλιοστάσιο, τη συντομότερη ημέρα του χρόνου (σ.σ. στις 21 Δεκεμβρίου). Το φως συνδεόταν με τη σοφία και την κατανόηση. Και έτσι, ανταλλάσσονταν κεριά, μαζί με άλλα δώρα, και οι ρόλοι αφέντη/σκλάβου αντιστρέφονταν, ενώ οι μάσκες καθιστούσαν τους πάντες ανώνυμους, συναιρεμένους μέσα σε μια ανησυχητική ομοιότητα.

Ο Κρόνος ήταν ο θεός της γεωργίας, του πλούτου και της αφθονίας. Ως εκ τούτου, η φιγούρα του ενσάρκωνε τις αξίες της επικρατούσας θυσιαστικής παγκόσμιας τάξης πραγμάτων: τα συστήματα κυριαρχίας δεν επιτρέπεται να αμφισβητηθούν, και ανανεώνονται κυκλικά αενάως μέσω νέων ηγεμόνων και ανθρωποθυσιών. Πράγματι, ο ηγεμόνας και η θυσία, φαινομενικά αντιδιαμετρικά αντίθετα στην ιεραρχία της ρωμαϊκής ζωής, είχαν μια περίεργη σχέση αμοιβαίου αντικατοπτρισμού, καθώς οι ανώτατοι ηγεμόνες μπορούσαν εύκολα να γίνουν θύματα ανθρωποθυσίας, στις περιπτώσεις που τα πάθη του όχλου υπερέβαιναν την ικανότητά τους να τα εκμεταλλευτούν.

Κάθε χρόνο, ένας Ρωμαίος στρατιώτης επιλέγονταν με κλήρωση για να είναι ο «βασιλιάς» των εορτασμών του μήνα. Ένας εξαίρετος νεαρός άνδρας ντυνόταν με την βασιλική ενδυμασία, κατ’ εικόνα του Κρόνου. Τον περιέφεραν στους εορτασμούς και του έδιναν το προνόμιο να διατάζει τους άλλους να κάνουν γελοίες πράξεις, καθώς και να επιδίδεται σε κάθε είδους ακολασία που μπορεί κανείς να φανταστεί. Για να ολοκληρώσει τους εορτασμούς και τη μίμηση του Κρόνου, ο «βασιλιάς» έκοβε ο ίδιος τον λαιμό του πάνω στον βωμό του Κρόνου. Ο μύθος μας αφηγείται ότι ο ίδιος ο Κρόνος θυσιάστηκε για τη σωτηρία του κόσμου.

Αυτό ήταν το «φως» ή η σοφία του κόσμου, όπως τα εκλάμβανε τότε ο άνθρωπος. Στην πραγματικότητα, τεκμήρια παρωδιακών τελετουργικών με αποδιοπομπαίους τράγους-βασιλιάδες μπορούν να βρεθούν σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο. Ο κόσμος και η λογική με την οποία λειτουργεί είναι κυκλικός, ιεραρχικός, και τα δύο διέπονται από τη έννοια της θυσίας. Οι σκλάβοι γνωρίζουν τη θέση τους στο κατώτερο άκρο των κοινωνικών σχέσεων, γεγονός που απλά ενισχύεται από την προσωρινή αποδοχή της ιερής εποχής της ανατροπής των ρόλων-ταμπού, κατά την οποία οι αφέντες υπηρετούσαν τους σκλάβους.

Η ελεγχόμενη αναπαράσταση της αναίρεσης των διαφορών και των τάξεων από τα Saturnalia, αντανακλούσε το αρχέγονο χάος από το οποίο η λατρεία της αυτοκρατορικής Ρώμης έσωσε τον λαό της, με το διατακτικό φως των θεών που απαιτούσαν θυσίες, είτε σε τελετουργίες και σε γιορτές, είτε σε πολεμικές εκστρατείες για τη διατήρηση της κοινότητας και της θέσης του καθενός μέσα σε αυτή.

Η οργή των Θεών 

Στις αρχές του 4ου αιώνα ένας νεαρός στρατιώτης ονόματι Dasius (Δάσιος) από το Durostorum απείλησε αυτή την κοινωνική διάρθρωση. Επιλέχθηκε για να είναι ο βασιλιάς των Σατουρναλίων για τον μήνα, αλλά ως Χριστιανός, αρνήθηκε να συμμετάσχει στη μίμηση του Κρόνου, στις απολαύσεις που την συνόδευαν, και που τελικά απαιτούσαν τη θυσία της ζωής του. Για τον Δάσιο, ο Θεός δεν απαιτούσε την θυσία ζώου ή ανθρώπου. Σύμφωνα με τον Ιησού - το πρότυπο που μιμήθηκε ο Δάσιος αντί του Κρόνου - «ο Θεός επιθυμεί το έλεος, όχι την ανθρωποθυσία». Ο Δάσιος αποκεφαλίστηκε με συνοπτικές διαδικασίες, προτού χαλάσει το γενικό κλίμα και στρέψει το θυσιαστικό σύστημα της Pax deorum, ή αλλιώς της ειρήνης των θεών, αντί να στρέψει την οργή τους.

Αλλά η «οργή των θεών» ήταν στην πραγματικότητα απλώς μια αφηγηματική συγκάλυψη του χάους και της συμφοράς που έπληττε τις παγανιστικές κοινότητες,  που δεν διατηρούσαν τις ιεραρχικές διαφορές και τους ιστορικούς κύκλους των συστημάτων κυριαρχίας. Η μέθη, η απώλεια των ορίων σχετικά με το τίνος το φαγητό ανήκε σε ποιον, ο τζόγος, τα όργια, οι συγκαλυμμένες ταυτότητες, όλες οι δραστηριότητες των εορτασμών που οδηγούνταν στη θυσία του παρωδιακού βασιλιά στον θεό Κρόνο, είχαν σκοπό να φωτίσουν την κοινότητα με το φως της κατανόησης ότι η λατρευτική βία του κράτους ήταν απαραίτητη για να μην χάσουν οι άνθρωποι την αίσθηση του εαυτού τους σε μια θάλασσα ομοιότητας και παραφροσύνης.

Γιατί έχει σημασία η Γέννηση του Ιησού

Ο εορτασμός του φωτός των Σατουρναλίων και η μη-βίαιη περιφρόνηση της λογικής της βίας εκ μέρους του Δασίου, μας δίνει το πλαίσιο για το τι είναι τόσο σημαντικό στην αφήγηση της γέννησης του Ιησού. Το Ευαγγέλιο του Λουκά ξεκινά την ιστορία με ένα νεύμα προς το φως, ή τη λογική, της αυτοκρατορίας: «Λοιπόν, εκείνες τις ημέρες εκδόθηκε ένα διάταγμα από τον Καίσαρα Αύγουστο, να γίνει απογραφή όλων των πολιτών της επικράτειας». Ο Καίσαρας Αύγουστος κληρονόμησε τον θρόνο του από τον Ιούλιο Καίσαρα, που είχε πέσει ο ίδιος θύμα των πολιτικών ιδιοτροπιών του όχλου σε μια αναλαμπή αναταραχών, που οδήγησαν στη θυσία του. Ο Αύγουστος ονομάστηκε «Υιός του Θεού», χάρη στην καταγωγή του.

Η ιστορία καταγράφει τη βασιλεία του Αυγούστου ως μια περίοδο που χαρακτηρίστηκε από την ειρήνη και την τάξη. Αυτό το πέτυχε μέσω των αποτελεσματικών πολεμικών του εκστρατειών, που ένωσαν τους ανθρώπους γύρω από κάποιους κοινούς εχθρούς-τέρατα, για τα οποία άξιζε να θυσιάσουν τη ζωή τους, ώστε να νικήσουν για χάρη της αυτοκρατορίας. Αυτός ο «Λαϊκός Γερουσιαστής» διατήρησε σε μεγάλο βαθμό την προσεκτική ιεραρχία του αυταρχικού ελέγχου όπως διοικούνταν μέσω του ασφαλούς «φαρμάκου» της παγανιστικής ανθρωποθυσίας.

Το «διάταγμα του Καίσαρα Αυγούστου» του Λουκά μπορεί να διαβαστεί σαν «ο Λόγος του Υιού του Θεού». Το Ευαγγέλιο του Ιωάννη ξεκινά την αφήγησή του για τον Ιησού με έναν ενδιαφέροντα παραλληλισμό: «Στην αρχή ήταν ο Λόγος, και ο Λόγος ήταν με τον Θεό, και ο Λόγος ήταν Θεός. Ήταν στην αρχή με τον Θεό. Όλα τα πράγματα ήρθαν σε ύπαρξη μέσω Αυτού, και εκτός από Αυτόν δεν γεννήθηκε τίποτα που να έχει δημιουργηθεί. Σε Αυτόν ήταν η ζωή, και η ζωή ήταν το Φως των ανθρώπων. Το Φως λάμπει στο σκοτάδι, και το σκοτάδι δεν το κατέλαβε».

Οι συγγραφείς του Ευαγγελίου αντιπαραβάλλουν σκόπιμα τον Ιησού, τον «Υιο του Θεού», το «Φως» και τον «Λόγο», με τους ειδωλολατρικούς αντίστοιχους τίτλους και τα λόγια της συγκαιρινής τους, αυτοκρατορικής παγκόσμιας τάξης. Το φως του Κρόνου είναι η θυσία. Το φως του Ιησού είναι έλεος, όχι θυσία.

Η εξουσία του Καίσαρα να καταστρέφει

Η αφήγηση του Λουκά συνεχίζει να τονίζει ότι το διάταγμα του Καίσαρα Αυγούστου είναι μια απογραφή, ένα μέσο αποτίμησης του πλούτου των υπηκόων της αυτοκρατορίας σε όλη τη γη, ώστε να επιμεριστεί σ΄εκείνους ένας φόρος. Η ιδιότητα του «Υιού του Θεού» του Αυγούστου βασίζεται στην ικανότητά του να φορολογεί τα ανθρώπινα όντα σε όλο τον κόσμο. Η εξουσία να φορολογείς, όπως είπε ο Daniel Webster, είναι η εξουσία να καταστρέφεις. Πράγματι, η εικόνα του μεταφέρεται μέσω όλων των υπηκόων του, ίσως όχι χαραγμένη στις καρδιές τους, αλλά σίγουρα στα νομίσματα που έκοψε με την εικόνα του και τον τίτλο «Υιός του Θεού», και με τα οποία επέβαλλε την υποταγή και την υπακοή τους.

Ο Ιησούς από την άλλη πλευρά, όπως λέει ο Παύλος, επιμένει ότι τα ανθρώπινα όντα αποτελούν εικόνα του Θεού. Όλα τα ανθρώπινα όντα, ανεξάρτητα από την ιδιότητα του δούλου ή του κυρίου, των πολιτικών προνομίων ή του ελέγχου της πολιτικής βίας. Τα αυτοκρατορικά νομίσματα είναι ψυχροί, άψυχοι φορείς μιας κυκλικής, παλαιάς αυτοκρατορικής τάξης, της οποίας οι θεοί-βασιλιάδες προσπαθούν πάντα να επεκτείνουν την διαδοχική θητεία τους ως επικεφαλής της φορολογικής συγκομιδής, πριν πέσει το σκοτάδι του χειμώνα και η θυσία που τον συνοδεύει.

Ο Καίσαρας Αύγουστος γεννήθηκε κοντά στη Ρωμαϊκή Αγορά, στην ίδια την καρδιά του ρωμαϊκού μεγαλείου και της πολιτιστικού της κύρους. Ο Ιησούς, αυτός ο νέος «Υιός του Θεού» γεννιέται σε μια φάτνη (γούρνα για τοποθέτηση ζωοτροφής) σε έναν αχυρώνα, ένα νόθο παιδί από μια γυναίκα κακής φήμης. Για τις γιορτές Saturnalia του Αυγούστου, οι σκλάβοι επιτρεπόταν μόνο κατά παρωδίαν να υπηρετούνται από τα αφεντικά τους για ένα διάστημα. Ο Ιησούς συνεχίζει την αταλάντευτη επανάστασή του ενάντια στο αυτοκρατορικό φως και τη λογική, πλένοντας τα πόδια των οπαδών του, ως μια performance art που προϊδεάζει το μελλοντικό φως και τη λογική της νέας του παγκόσμιας τάξης, όπου οι πρώτοι είναι οι τελευταίοι και οι τελευταίοι οι πρώτοι.

Ο Καίσαρας Αύγουστος γλίτωσε το τέλος του προκατόχου του διοχετεύοντας τις εντάσεις των λαών προς θυσιαστικές δικλείδες ασφαλείας με τη μορφή επιτυχημένων στρατιωτικών εκστρατειών εναντίον ξένων πληθυσμών, όπως η Germania και η Hispania. Ο Ιησούς, αντίθετα, ρωτά αργότερα τον Λουκά: «Νομίζεις ότι ήρθα για να φέρω την ειρήνη στη γη; Όχι, σου λέω, αλλά για να φέρω τον διχασμό. Από εδώ και στο εξής, πέντε άνθρωποι σε ένα σπιτικό θα χωρίζονται, τρεις εναντίον δύο, και δύο εναντίον τριών».

Ο Ιησούς Καταστρέφει την Αυτοκρατορία 

Αρνούμενος να θυσιάσει άλλους και να υποδείξει ως πρότυπο έναν τύπο ηγεσίας που εξουσιάζει τους άλλους, ο Ιησούς καταστρέφει το φως και τη λογική κάθε αυτοκρατορίας στην Ιστορία. Εκτελώντας το τελετουργικό της θυσίας του εικονικού βασιλιά, η μη βίαιη ανοχή και η συγχώρεση του ίδιου του καταγγελτικού όχλου από τον Ιησού πάνω στον Σταυρό, αποκαλύπτει το σκοτάδι που εμπεριέχουν το φως και η λογική της αυτοκρατορίας. Δεν είναι οι επουράνιοι θεοί που απαιτούν θυσίες, αλλά τα ανθρώπινα πλήθη που είναι κυριευμένα από την οργή και τον φόβο. Ακριβώς όπως οι Ρωμαίοι κάλυπταν τη συνείδησή τους κατηγορώντας τον «Κρόνο» για την ανάγκη να θυσιαστούν αθώες ζωές, έτσι και η κοινότητα της εποχής του Ιησού είπε ότι ήταν θέλημα του Θεού ο Ιησούς να χαθεί ώστε «να μην χαθεί όλο το έθνος».

Ο φωτοδότης λόγος του Ιησού που ξεπερνά το σκοτάδι της αυτοκρατορικής θυσίας, συνεχίζει να επιδρά στην ανθρωπότητα μέχρι σήμερα. Ωστόσο, ο άνθρωπος, πεισματάρης και περήφανος για την άγνοιά του, αργεί να την απαρνηθεί εντελώς. Και έτσι έχουμε πάντα στο μυαλό μας ​​τα θύματα που ήταν πιο πιθανό να θυσιαστούν από τους προγόνους μας: οι εθνικές μειονότητες, οι ανάπηροι, οι άρρωστοι, οι αδύναμοι, οι παραμορφωμένοι, ακόμη και τα μέλη της ελίτ. Ωστόσο, η θυσιαστική μας παρόρμηση βρίσκει πάντα έναν «επινοητικό» τρόπο να επιχειρήσει την αρχέγονη λογική της θυσιαστικής εκδίωξης (φυλάκιση) ή της δολοφονίας (πόλεμος), για τη διατήρηση της συλλογικότητας και της αυτοκρατορίας.

«Κάθε αυτοκρατορία του μεγέθους μας το έκανε με λάθος τρόπο, αλλά εμείς είμαστε η εξαίρεση. Θα χρησιμοποιήσουμε τον στρατό μόνο για λόγους υποστήριξης θυμάτων, όχι για λόγους μεγαλείου. Απλά θα δημιουργήσουμε νόμους που θα τοποθετούν μη-βίαια άτομα σε κελιά, για να προστατεύσουμε τα πιθανά μελλοντικά θύματα», υπόσχεται η Αμερική. Ωστόσο, δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στο παρελθόν. Η παγκόσμια τάξη των κυκλικών θυσιών έχει διαρραγεί για πάντα.  Γιατί εξόντωσε εκείνο το ένα άτομο του οποίου η άδικη δίωξη από τη μάζα συνεχίζει να ξεδοντιάζει και να εξουδετερώνει τις πιο βάρβαρες λατρευτικές μας τάσεις προς τον θεό-Κράτος.

Και μέσα στα συντρίμμια των παγκόσμιων συστημάτων ανθρωποθυσίας και ιεραρχίας που πεθαίνουν, ενδεδυμένων τώρα με κάλπικες επικλήσεις στην «κοινωνική» δικαιοσύνη, ο Βασιλιάς για τον οποίο ψάλλουμε δισεκατομμύρια άνθρωποι δηλώνει: «Σας αφήνω εν ειρήνη. Σας χαρίζω την ειρήνη μου. Δεν σας χαρίζω ό,τι ο κόσμος σας δίνει. Μην αφήσετε την καρδιά σας να ταράζεται, ούτε να φοβάται».

Το τέλος των αυτοκρατοριών συνεχίζεται κάτω από την πρόοδο μιας νέας παγκόσμιας τάξης, μια προοδευτική, γραμμική διαδρομή εκκινήσεων και παραπατημάτων, που δεν παγιδεύεται πλέον στον ατέρμονο κύκλο του παγανιστικού προτύπου θυσίας, και που αντλεί από ένα μέλλον ελέους και μη-βίας ως συγκολλητική ουσία που κρατά τις κοινότητες ενωμένες στο παρόν. Το όχημα προς την αλλαγή δεν είναι η βία και η κλοπή, όπως η μονοπωλιακή νομισματοκοπία του κράτους και η φορολόγηση. Αλλά αντίθετα, τα ανθρώπινα όντα, οι ανοιχτές καρδιές , γίνονται οικειοθελώς η αλλαγή που επιθυμούν να δουν στον κόσμο.

***

Ο David Gornoski είναι ο γείτονάς σας – καθώς και επιχειρηματίας, ομιλητής και συγγραφέας. Πρόσφατα ξεκίνησε ένα σχέδιο που ονομάζεται A Neighbor's Choice , το οποίο επιδιώκει να εισαγάγει την κουλτούρα του Ιησού υπέρ της μη βίας, τόσο στους Χριστιανούς όσο και στο ευρύτερο κοινό. A Neighbor's Choice ονομάζεται επίσης η εβδομαδιαία ραδιοφωνική εκπομπή του για την κρατική βία και τις εναλλακτικές λύσεις σε αυτήν.