Τα οικολογικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε δεν οφείλονται στον «καπιταλισμό», αλλά στα μοντέλα παραγωγής και κατανάλωσης πάνω στα οποία βασίζονται όλα τα υπάρχοντα κρατικοπαρεμβατικά/σοσιαλιστικά οικονομικά συστήματα.
Στο τελευταίο του άρθρο στον Guardian, ο George Monbiot υποστήριξε ότι «ο καπιταλισμός δολοφονεί τον πλανήτη». Στο άρθρο του, υπερασπίζεται μια ιδεολογία «απο-ανάπτυξης» και προτείνει έναν φόρο επί του πλούτου σε μια περιοριστική βάση: «χρειάζεται να κατεβάσουμε ταχύτητα… όπως ακριβώς υπάρχει ένα όριο φτώχειας κάτω από το οποίο κανείς δεν πρέπει να πέφτει, έτσι υπάρχει και ένα όριο πλούτου το οποίο κανείς δεν πρέπει να ξεπερνά».
Το βασικό επιχείρημα του Monbiot είναι ότι οι υπερπλούσιοι έχουν κλέψει ανυπολόγιστα πλούτη και είναι ευθύνη του κράτους να πάρει πίσω ένα μέρος (μπορεί και μεγάλο) αυτού του πλούτου. Ακόμη χειρότερα, οι πλούσιοι χρησιμοποιούν τον πλούτο τους για να καταστρέφουν τον κόσμο ενώ οι ίδιοι απολαμβάνουν τα πολλά τους σπίτια και τα πολυτελή τους γιωτ.
Αν όλα αυτά σας ακούγονται σαν μια γελοία θεωρία συνωμοσίας, περί αυτού ακριβώς πρόκειται.
Και όμως, η κοινωνία μας ολοένα και περισσότερο χρησιμοποιεί αυτού του είδους το σκεπτικό για να εξηγήσει πολιτικά ή και πολιτισμικά προβλήματα. Οι Owen Jones, Zarah Sultana, Ann Pettifor και Jason Hickel είναι λίγα από τα διάσημα πρόσωπα που υποστηρίζουν ότι ένας εύρωστος πλανήτης είναι ασύμβατος με τον καπιταλισμό και την οικονομική ανάπτυξη, και οδηγούν τα μέλη της γενιάς των μιλένιαλ (σ.σ. γεννημένοι μετά το 2000) να πιστέψουν ότι οι αγορές προκαλούν την κλιματική κρίση.Η κατηγορία που διατυπώνεται υπόρρητα είναι ότι ο καπιταλισμός είναι η ρίζα όλων των προβλημάτων μας, και ότι αν τον καταργήσουμε μπορούμε να διορθώσουμε τα πάντα.
Όπως οι αποτυχημένοι επαναστάτες του παρελθόντος, ο Monbiot και άλλοι ομοϊδεάτες του πιστεύουν ότι υπάρχει ένα τέλειο κοινωνικό σύστημα που περιμένει να ανακαλυφθεί, και πως το μόνο που χρειάζεται είναι μια επανάσταση που θα βάλει οριστικό τέλος στη διαβολική κυριαρχία των κινήτρων του κέρδους και της ιδιωτικής ιδιοκτησίας.
Καθώς αυτές οι λανθασμένες ιδέες γίνονται ολοένα και πιο διαδεδομένες και δημοφιλείς, πρέπει να διατυπώσουμε ένα επιχείρημα υπέρ του περιβαλλοντισμού της ελεύθερης αγοράς, όπως ήδη κάνουν φορείς σαν το Adam Smith Institute, το Conservative Environment Network και το Centre for Policy Studies. Πρέπει να απαντήσουμε στα κακά επιχειρήματα με άλλα, καλύτερα.
Να ένα καλύτερο επιχείρημα: οι άνθρωποι είμαστε ξεχωριστά όντα, αλλά έχουμε και ελαττώματα. Τα μέσα με τα οποία οργανώνουμε την κοινωνία μας και πετυχαίνουμε τους στόχους μας έχουν σταθερά εξελιχθεί ανά τους αιώνες, καθώς μαθαίνουμε από τα λάθη μας και πετυχαίνουμε σταδιακές βελτιώσεις.
Ο κόσμος δεν είναι ένα τοπίο καταστροφής - αν και ο πολιτισμός μας βιώνει μια άνευ προηγουμένου παγκόσμια πρόκληση λόγω της (σ.σ. ανθρωπογενούς ή όχι) κλιματικής αλλαγής, ο καπιταλισμός έχει αλλάξει προς το καλύτερο τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων.
Η βία έχει μειωθεί, το ίδιο και η φτώχεια, το προσδόκιμο ζωής έχει αυξηθεί, η δημοκρατία αφθονεί (η δημοκρατία και ο καπιταλισμός συσχετίζονται έντονα σε βαθμό που να είναι αλληλεξαρτώμενα μεγέθη*) και κάθε εβδομάδα ανακαλύπτουμε τεχνολογίες που πριν από λίγο αποτελούσαν αντικείμενο επιστημονικής φαντασίας.
[*Ένα δημοσιευμένο από το Εξπρές άρθρο που αμφισβητεί αυτή τη συσχέτιση μπορείτε να διαβάστε εδώ: Μοναρχίες vs Δημοκρατίες. Πού υπάρχει μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη;]
Ο καπιταλισμός δεν είναι τέλειος, αλλά δεν υπάρχει τέλειο σύστημα, και οι ονειροφαντασίες για ένα σύστημα όπου δεν υπάρχουν συγκρούσεις, σύνορα, μόλυνση, σκουπίδια και έγκλημα είναι αυτό ακριβώς: ονειροφαντασίες. Ο καπιταλισμός είναι το καλύτερο μέσο που επινοήθηκε ποτέ για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων - το να βάζουμε όλα μας τα αυγά στο καλάθι ενός αβάσιμου ονείρου είναι κάτι επικίνδυνο και παράλογο. Δεν είναι κάτι που αρμόζει να το επιχειρούμε τον 21ο αιώνα. Μπορεί αυτό να μην ακούγεται συναρπαστικό, αλλά η αλλαγή που χρειαζόμαστε δεν θα έρθει από κάποια επανάσταση, αλλά από ελεγχόμενες, σταθερές και λογικές βελτιώσεις στην υφιστάμενη κοινωνία μας.
Η κλιματική αλλαγή όπως και άλλα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε δεν οφείλονται στον «καπιταλισμό» αλλά αντιθέτως στα εσφαλμένα μοντέλα παραγωγής και κατανάλωσης πάνω στα οποία όλα τα υπάρχοντα οικονομικά συστήματα βασίζονται.
Αντί να σφίγγουμε τις γροθιές μας, πρέπει να αναγνωρίσουμε τα δεδομένα: εξαρτόμαστε απίστευτα πολύ από τα ορυκτά καύσιμα και το φυσικό αέριο μέχρι, είτε να πετύχουμε τη διάδοση της πυρηνικής ενέργειας (απέχουμε δεκαετίες από την πλήρη εφαρμογή της), είτε να ανακαλύψουμε κάποια άλλη τεχνολογία που να είναι εξίσου αποδοτική και αξιόπιστη (οι περισσότερες ανανεώσιμες δεν έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά και απλώς λειτουργούν συμπληρωματικά στο δίκτυο).
Τα δύο υλικά από τα οποία εξαρτόμαστε περισσότερο στον κόσμο που ζούμε - ο χάλυβας και το τσιμέντο - δεν μπορούμε σήμερα να τα παράγουμε χωρίς ταυτόχρονα να παράγουμε και διοξείδιο του άνθρακα.
***