Οι Ρώσοι είναι «εσχατολογικά εκλεκτοί». Πρέπει να υψώσουν το ανάστημά τους ενάντια στην απατηλή πίστη, την ψευδοθρησκεία του δυτικού φιλελευθερισμού, και την εξάπλωση του κακότητάς του: της νεωτερικότητας, του επιστημονισμού, της μετα-νεωτερικότητας και της νέας παγκόσμιας τάξης πραγμάτων. Αυτή είναι η θέση του Αλεξάντρ Ντούγκιν, του διακεκριμένου Ρώσου φιλοσόφου και μέντορα του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν. Ως γεωγραφικά «κομβική περιοχή», η Ρωσία πρέπει να ανακτήσει τη θέση της στην καρδιά της ευρασιατικής ηπείρου.
Πολιτική φιλοσοφία
Η πολιτική θεωρία του Αλεξάντρ Ντούγκιν για την παραδοσιοκρατία θέλει να απαλλάξει τον σοσιαλισμό από τα υλιστικά, αθεϊστικά και νεωτερικά χαρακτηριστικά του. Αποκαλεί την προσέγγισή του «τέταρτη πολιτική θεωρία» (2012), επειδή στρέφεται κατά των άλλων ιδεολογιών: του κομμουνισμού, του φιλελευθερισμού και του φασισμού. Ο Ντούγκιν, ο οποίος διδάσκει κοινωνιολογία και γεωπολιτική στο Πανεπιστήμιο Lermontov της Μόσχας, αναζητά μια νέα πολιτική ιδέα για τη Ρωσία. Τη βρίσκει στην παραδοσιακή ταυτότητα της περιοχής, την οποία ο Ντούγκιν συνδέει με τη «θρησκεία, την ιεραρχία και την οικογένεια». Ως εκ τούτου, η θεωρία του είναι μια «σταυροφορία» κατά της μετα-νεωτερικότητας, της μεταβιομηχανικής κοινωνίας, της φιλελεύθερης σκέψης και της παγκοσμιοποίησης.
Στην πατρίδα του, ο Αλεξάντρ Ντούγκιν είναι γνωστός γεωστρατηγιστής και μέντορας του σημερινού Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν. Για τον Ντούγκιν, η Αμερική αποτελεί απειλή για τη ρωσική κουλτούρα και την ταυτότητα της Ρωσίας. Κάνει ξεκάθαρη τη θέση του όταν δηλώνει:
«Πιστεύω ακράδαντα ότι η Νεωτερικότητα είναι απολύτως λάθος και η Ιερή Παράδοση είναι απολύτως σωστή. Οι ΗΠΑ είναι η εκδήλωση όλων όσων μισώ - της νεωτερικότητας, τη δυτικοποίησης, της μονοπολικότητας, του ρατσισμού, τον ιμπεριαλισμού, της τεχνοκρατίας, του ατομικισμού, του καπιταλισμού.»
Στα μάτια του, η Αμερική είναι «η κοινωνία του Αντιχρίστου». Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής είναι η δυσοίωνη και ανησυχητική χώρα στην άλλη πλευρά του ωκεανού, «χωρίς ιστορία, χωρίς παράδοση, χωρίς ρίζες ... το αποτέλεσμα ενός καθαρού πειράματος των Ευρωπαίων ουτοπιστών ορθολογιστών». Λυπάται που η Αμερική επιβάλλει την πλανητική της κυριαρχία και βιώνει τον θρίαμβο του να εξαπλώνεται ο τρόπος ζωής της σε όλο τον κόσμο. Δηλώνει επικριτικά ότι «στον εαυτό της, και μόνο στον εαυτό της» βλέπει η Αμερική τους κανόνες της προόδου και του πολιτισμού.
Σύμφωνα με τον Ντούγκιν, οι ΗΠΑ αρνούνται σε όλους τους άλλους «το δικαίωμα στο δικό τους μονοπάτι, στη δική τους κουλτούρα και στο δικό τους σύστημα αξιών». Το συμπέρασμά του λοιπόν είναι ότι η ταφή της Αμερικής «είναι το θρησκευτικό μας καθήκον». Η σωτηρία, όχι μόνο της Ρωσίας αλλά πρακτικά όλης της ευρασιατικής ηπείρου, είναι η επιστροφή στην «Ιερή της Παράδοση». Στα μάτια του Ντούγκιν, η Ρωσία πρέπει να επιστρέψει στην πραγματική της ταυτότητα. Η επιστροφή στο μεγαλείο της Ρωσίας αποτελεί ηθική υποχρέωση. Η Αμερική στέκεται εμπόδιο στην εκπλήρωση του μεσσιανικού καλέσματος της Ρωσίας.
Γεωπολιτική
Κατά την άποψη του Ντούγκιν, το πολιτισμικό ρήγμα έχει ένα γεωπολιτικό αντίβαρο. Το μεγάλο του όραμα είναι η δημιουργία ενός άξονα Παρίσι-Βερολίνο-Μόσχα που θα καλύψει τη γεωπολιτική μαύρη τρύπα που είχε μείνει στην Ευρασία μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.
Ορισμένες από τις βασικές έννοιες της γεωπολιτικής του Ντούγκιν ανάγονται στον Άγγλο γεωπολιτικό γεωγράφο Halford J. Mackinder και στον Γερμανό γεωπολιτικό θεωρητικό Karl Hans Haushofer (1869-1946). Ο Mackinder (1861-1947) παρουσίασε τη θέση του ότι η ενδοχώρα της Ευρασίας είναι ο «γεωγραφικός άξονας της ιστορίας», σε μια συνεδρίαση της Βασιλικής Γεωγραφικής Εταιρείας ήδη από το 1904.
Η πρόβλεψη του Mackinder έλεγε ότι ενώ η τεράστια περιοχή της Ευρασίας ήταν απρόσιτη για τα πλοία, αυτό το μειονέκτημα θα τελειώσει επειδή η Ρωσία πρόκειται να κατασκευάσει ένα ολοκληρωμένο σιδηροδρομικό σύστημα. Το να είναι απρόσιτη στα πλοία δεν αποτελεί πλέον μειονέκτημα. Με το σιδηροδρομικό σύστημα, η Ρωσική Αυτοκρατορία βρίσκεται καθ' οδόν για να ασκήσει πίεση «στη Φινλανδία, στη Σκανδιναβία, στην Πολωνία, στην Τουρκία, στην Περσία, στην Ινδία και στην Κίνα. Στον κόσμο γενικότερα, μια εκσυγχρονισμένη Ρωσία θα καταλάβει την κεντρική στρατηγική θέση που κατείχε η Γερμανία στην Ευρώπη».
Την εποχή της παρουσίασης του Mackinder στις αρχές του εικοστού αιώνα, το Λονδίνο ανησυχούσε ήδη για την άνοδο της Γερμανίας ως βιομηχανικής δύναμης, και εάν η Ρωσία ακολουθούσε, θα αναδυόταν ένας νέος και δυνητικά ακόμη μεγαλύτερος αντίπαλος. Η αποτροπή οποιασδήποτε συμμαχίας μεταξύ Ρωσίας και Γερμανίας απέκτησε στρατηγική προτεραιότητα στους κύκλους της εξωτερικής πολιτικής του Ηνωμένου Βασιλείου. Η ιδέα της διατήρησης της ισορροπίας δυνάμεων στην Ευρώπη και της διαφήμισης μιας ενδεχόμενης κατάκτησης της Ρωσίας από τη Γερμανία, ή το αντίστροφο, έγινε στρατηγική επιταγή και παρακίνησε τη Βρετανία να εισέλθει στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το 1914.
Στη δεκαετία του 1920, το γεωστρατηγικό όραμα του Karl Haushofer για έναν άξονα από το Παρίσι, το Βερολίνο και τη Μόσχα έως το Τόκιο σχηματοποιήθηκε στη Γερμανία και προσέλκυσε επίσης τους σοβιετικούς στρατηγούς. Η γεωπολιτική θεωρία του Ντούγκιν αποτελεί τη συνέχεια αυτής της γραμμής σκέψης και ακολουθεί τον Haushofer καθώς και τη ρήση του Mackinder: «Όποιος κυβερνά την Ανατολική Ευρώπη διοικεί την καρδιά της ενδοχώρας: Όποιος κυβερνά την καρδιά της ενδοχώρας, κυβερνά την Παγκόσμια Νήσο: Όποιος κυβερνά την Παγκόσμια Νήσο διαφεντεύει τον Κόσμο».
Για τον Ντούγκιν, η σύγκρουση μεταξύ του Οργανισμού του Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ) και του Συμφώνου της Βαρσοβίας κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου βρίσκεται στο ίδιο πλαίσιο με τον πόλεμο μεταξύ Καρχηδόνας και Ρώμης. Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και την άνοδο των Ηνωμένων Πολιτειών ως μοναδικής υπερδύναμης, αυτή η ιστορική σύγκρουση έφτασε σε ένα νέο στάδιο. Τώρα, η Ρωσία στέκεται μόνη της απέναντι σε ένα διευρυμένο ΝΑΤΟ. Με αυτά τα δεδομένα, η σύγκρουση μεταξύ της περιοχής του Ατλαντικού και της καρδιάς της Ευρασίας οδεύει προς μια τελική αναμέτρηση.
Μια δεκαετία πριν η γεωπολιτική κοσμοθεωρία του Ντούγκιν αποκτήσει εξέχουσα θέση, ο Αμερικανός γεωπολιτικός στρατηγιστής Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι είχε επίσης προσδιορίσει την ανατολική ευρωπαϊκή ενδοχώρα ως κομβική περιοχή. Στο βιβλίο του The Grand Chessboard: American Primacy and Its Geostrategic Imperatives (2016), ο Brzezinski εξηγεί ότι για να διατηρήσει η Αμερική τον πρωταρχικό της ρόλο στον κόσμο, πρέπει να συμπεριλάβει τόσο τη Γερμανία όσο και την Ιαπωνία ως προπύργιά της στη δυτική και την ανατολική πλευρά της ευρασιατικής ηπείρου για να κρατήσει τη Ρωσία υπό έλεγχο.
Όσον αφορά τη σημασία της γεωστρατηγικής θέσης της Ρωσίας και των γειτόνων της, δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ του Aleksandr Dugin και του Zbigniew Brzezinski. Και για τους δύο, η Ευρασία είναι η σκακιέρα στην οποία συνεχίζει να παίζεται ο αγώνας για την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία. Η θεμελιώδης διαφορά, ωστόσο, μεταξύ της Αμερικής και της Ρωσίας είναι ότι η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης άφησε τις Ηνωμένες Πολιτείες στη ξεχωριστή θέση να έχουν γίνει η πρώτη υπερδύναμη με παγκόσμια εμβέλεια.
Για την εγκαθίδρυση αυτής της ηγεμονίας, εξηγεί ο Brzezinski, η Ευρασία είναι ο «γεωπολιτικός άξονας» και η Ουκρανία είναι ένα κράτος γεωπολιτικά κομβικό. Από αυτό προκύπτει ότι «χωρίς την Ουκρανία, η Ρωσία παύει να είναι μια ευρασιατική αυτοκρατορία..... Ωστόσο, αν η Μόσχα ανακτήσει τον έλεγχο της Ουκρανίας ... η Ρωσία ανακτά αυτομάτως και πάλι τα εφόδια για να γίνει ένα ισχυρό αυτοκρατορικό κράτος, που θα εκτείνεται από Ευρώπη ως την Ασία».
Κριτική
Είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς ότι ο Ντούγκιν επικαλείται την «παράδοση» και την «ταυτότητα», όταν στην πραγματικότητα η ρωσική ιστορία του δέκατου ένατου και του εικοστού αιώνα ήταν μια καταστροφή. Η προσκόλληση σε φανταστικές παραδόσεις ήταν αυτή που έθεσε τις βάσεις για να συμβούν οι συμφορές που συνέβησαν. Ήταν η αντίσταση των Τσάρων κατά του φιλελευθερισμού και του καπιταλισμού που συνεχίστηκε υπό τους Σοβιετικούς μέχρι τη σημερινή ηγεσία, που εμπόδισε την πρόοδο της Ρωσίας.
Στον εικοστό αιώνα, η Ρωσία βίωσε τη μία καταστροφή μετά την άλλη. Ο ρωσοϊαπωνικός πόλεμος του 1905 κατέληξε σε ταπεινωτική ήττα και προκάλεσε βίαιες εξεγέρσεις στη χώρα. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος κόστισε εκατομμύρια θύματα και κατέστρεψε τη ρωσική οικονομία. Η κατάληψη της εξουσίας από τους Μπολσεβίκους οδήγησε στον αιματηρό εμφύλιο πόλεμο του 1918-21 και ακολούθησε ο ρωσο-πολωνικός πόλεμος του 1919-20. Η Σοβιετική Ένωση ξεκίνησε την ύπαρξή της παράλληλα με τη δημιουργία του GULAG, του τεράστιου δικτύου στρατοπέδων συγκέντρωσης.
Η αναγκαστική εκβιομηχάνιση και η κολεκτιβοποίηση της γεωργικής γης δημιούργησαν το Holodomor, τους λιμούς με εκατομμύρια νεκρούς στην Ουκρανία και το Καζακστάν. Το καθεστώς τρόμου του Στάλιν φυλάκισε εκατομμύρια ανθρώπους σε στρατόπεδα εργασίας.
Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος του 1941-45 επέφερε τρομακτικές απώλειες στρατιωτών και πολιτών και αμέσως μετά ακολούθησε ο Ψυχρός Πόλεμος με την κούρσα των εξοπλισμών και τις δαπανηρές εμπλοκές σε πολλές χώρες του Τρίτου Κόσμου. Ο τραγικός πόλεμος στο Αφγανιστάν για πάνω από δέκα χρόνια, μέχρι το 1989, έδωσε το τελειωτικό χτύπημα και οδήγησε στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Ο αποτυχημένος πειρασμός για την εγκαθίδρυση μιας οικονομίας της αγοράς δεν έφερε ευημερία αλλά εγκαθίδρυσε τον ολιγαρχικό κρατικό «καπιταλισμό»/κορπορατισμό.
Ομοίως προβληματική είναι η ανάλυση του Ντούγκιν για τον πόλεμο και τον πολιτισμό ως την κύρια σύγκρουση μεταξύ της ατλαντικής περιοχής και της ευρασιατικής ενδοχώρας. Και για τις δύο πτυχές, τον πόλεμο και την κουλτούρα, η αντίληψή του για τους «Ατλαντιστές» εναντίον των «Ευρασιατών» είναι θεμελιωδώς λανθασμένη. Οι πόλεμοι μεταξύ των θαλασσοπόρων Ευρωπαίων έχουν σημαδέψει την ιστορία από την εποχή της αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης, και έφτασαν σε νέα επίπεδα μετά την ανακάλυψη της Αμερικής. Ομοίως, οι «χερσαίες δυνάμεις» Γαλλία και Γερμανία εισέβαλαν στη Ρωσία και οι δύο τους ηττήθηκαν από τη Ρωσία με τη βοήθεια των «Ατλαντιστών».
Όσον αφορά τη άποψη περί ενός θεμελιώδους πολιτισμικού ρήγματος μεταξύ της Δυτικής Ευρώπης και των ρωσικών χωρών, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία είναι σε πολλές πτυχές πιο κοντά στον Καθολικισμό από ό,τι η Καθολική Εκκλησία στον Προτεσταντισμό στη Δύση. Η ρωσική λογοτεχνία και μουσική του δέκατου όγδοου αιώνα επηρεάστηκαν βαθιά από το δυτικό τμήμα της Ευρώπης και οι ρωσικές συνεισφορές τροφοδοτούσαν εξίσου έντονα τη Δυτική Ευρώπη. Δεν ήταν ένα πολιτισμικό ρήγμα που έκανε τη Ρωσία να υιοθετήσει τον μαρξισμό αντί για τον ελεύθερο καπιταλισμό και τις αξίες του κλασικού φιλελευθερισμού. Η Ρωσία εισήγαγε τις λανθασμένες ιδεολογίες από τη Δύση. Επιλέγοντας τον μαρξισμό από τη Δύση αντί για τον φιλελεύθερο καπιταλισμό από τη Δύση, η Ρωσία έκανε το μεγαλύτερο λάθος της μέχρι σήμερα.
Όσον αφορά τον σημερινό πόλεμο στην Ουκρανία, η εξωτερική πολιτική της Ρωσίας έχει καταστεί όμηρος όχι μόνο της γεωπολιτικής, αλλά και της Αμερικής. Με την απώλεια της Ουκρανίας, η Ρωσία φοβάται ότι θα χάσει την ταυτότητά της μαζί με την ευκαιρία να ξαναγίνει παγκόσμιος παίκτης. Για τις ΗΠΑ, η Ουκρανία θεωρείται το κράτος-κλειδί για τη διατήρηση και την επέκταση της παγκόσμιας ηγεμονικής τους θέσης. Και στις δύο χώρες, οι υπεύθυνοι για την χάραξη της εξωτερικής πολιτικής κοιτάζουν τον γεωγραφικό χάρτη και βλέπουν μια σκακιέρα. Και οι δύο φαίνεται να πιστεύουν ότι η εξουσία επί της Ουκρανίας αποφασίζει, χωρίς «αν» και «όμως», για το δικό τους μέλλον.
Δεν θα ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία που μια«idée fix» (σ.σ. έμμονη ιδέα) όπως ο γεωγραφικός προσδιορισμός των παγκόσμιων υποθέσεων θέτει σε κίνδυνο την ευημερία και την ειρήνη σε όλες τις ηπείρους.
Συμπέρασμα
Ακολουθώντας τον ιδεολογικό δρόμο του Αλεξάντρ Ντούγκιν, η Ρωσία θα διαπράξει άλλο ένα τραγικό λάθος. Αντί να ακολουθεί τις ψευδαισθήσεις μιας φανταστικής παράδοσης, η ρωσική ηγεσία θα πρέπει να αναγνωρίσει ότι, έξω από την σφαίρα του ελεύθερου καπιταλισμού, δεν θα υπάρξει ούτε ελευθερία ούτε ευημερία.
Ιστορικά, η θέση της Ρωσίας δεν βρίσκεται εκτός Ευρώπης. Η Πετρούπολη και η Μόσχα είναι ευρωπαϊκές πόλεις. Εάν, ωστόσο, οι δυτικές δυνάμεις αποτύχουν να εντάξουν τη Ρωσία σε ένα κοινό σύστημα ασφαλείας, η Ρωσία θα στραφεί προς την Ασία. Με την Κίνα, την Ινδία και το Ιράν νέες ενώσεις είναι σε αναμονή.
Όσο για τον στρατηγικά «κομβικό» ρόλο της Ουκρανίας, τόσο η Ρωσία όσο και οι ΗΠΑ ενδέχεται να κάνουν λάθος.