.png)
Οι φερόμενες ως «φιλελεύθερες» δημοκρατίες είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της Δύσης τον τελευταίο αιώνα, και θεωρούνται το αποκορύφωμα της πολιτικής εξέλιξης. Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα, που οι δυτικές ελίτ είναι ακλόνητα πεπεισμένες ότι αυτό το σύστημα διακυβέρνησης πρέπει να εξαπλωθεί ευρέως ανά τον κόσμο, είτε έμμεσα («έγχρωμες επαναστάσεις») είτε άμεσα (οικονομικές κυρώσεις, κινηματικές στρατιωτικές ενέργειες ή αποστολές οικοδόμησης εθνών).
Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες είναι πολιτικά συστήματα όπου οι πολίτες εμπιστεύονται την πολιτική εξουσία στα χέρια μιας πολιτικής τάξης, η οποία, τουλάχιστον στα χαρτιά, είναι συνταγματικά περιορισμένη όσον αφορά την άσκηση της εξουσίας. Επιπλέον, οι φιλελεύθερες δημοκρατίες υποτίθεται ότι προστατεύουν τις πολιτικές ελευθερίες και σέβονται κατ’ όνομα τα δικαιώματα της ατομικής ιδιοκτησίας.
Αυτό που σε πολλούς φαίνεται καλό στα χαρτιά, δεν λειτουργεί απαραιτήτως ομαλά στον πραγματικό κόσμο του σήμερα. Μετά από μια επισταμένη ανάλυση της πολιτικής πρακτικής του περασμένου αιώνα στη Δύση, αντιλαμβάνεται κανείς γρήγορα ότι το προηγούμενο, κλασικό φιλελεύθερο σύστημα του 19ου αιώνα έχει γίνει μια μακρινή σκέψη για τους προοδευτικούς «φιλελεύθερους» του σήμερα. Επιπλέον, η σύγχρονη φιλελεύθερη δημοκρατία δεν είναι πλέον τίποτα περισσότερο από το σαθρό προκάλυμμα ενός χαμηλής έντασης αυταρχισμού. Η ψευδαίσθηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας έχει καταρρεύσει εντελώς, εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο οι δυτικές κυβερνήσεις αντέδρασαν στην πανδημία του ιού covid-19.
Η χαρακτηριστική περίπτωση του Καναδά
Τα γεγονότα στον Καναδά, μια χώρα που έχαιρε μεγάλης εκτίμησης από τους προοδευτικούς σε όλο τον κόσμο, υπήρξαν αποκαλυπτικά, από αυτή την άποψη. Η επίκληση του νόμου περί έκτακτης ανάγκης από τον πρωθυπουργό Τζάστιν Τρουντό, για την καταστολή των διαδηλώσεων του Κομβόι της Ελευθερίας, έδειξε στον κόσμο ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν είναι τόσο «εξαιρετική», και ότι είναι εξίσου επιρρεπής στο να διολισθήσει στον άθλιο δεσποτισμό, όπως κάθε άλλο πολιτικό σύστημα.
Οι διαμαρτυρίες και τα μπλόκα ενάντια στους αυστηρούς περιορισμούς του covid-19 ήταν αρκετά για την κυβέρνηση Τρουντό ώστε να εξαπολύσει τα γνωστά κυνηγόσκυλα εναντίον των ανθρώπων που τόλμησαν να διαμαρτυρηθούν για την κυβερνητική κατάχρηση εξουσίας.
Το καθεστώς Τρουντό σκότωσε με ένα σμπάρο δυο τρυγόνια, χρησιμοποιώντας τις εξουσίες έκτακτης ανάγκης για να επιτεθεί, τόσο σε ειρηνικούς διαδηλωτές, όσο και στον εκκολαπτόμενο τομέα των κρυπτονομισμάτων – έναν από τους λίγους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας τους οποίους δεν έχει εγκολπωθεί ακόμη πλήρως το κράτος. Η αναπληρώτρια πρωθυπουργός Chrystia Freeland ανακοίνωσε στα μέσα Φεβρουαρίου ότι τα ηλεκτρονικά «πορτοφόλια» κρυπτονομισμάτων των διαδηλωτών του Freedom Convoy και όσων χρηματοδότησαν τις διαδηλώσεις, είχαν παγώσει. Ενώ ο Τρουντό φαινομενικά ανακάλεσε τις εξουσίες έκτακτης ανάγκης της κυβέρνησής του, η ζημιά είχε ήδη γίνει.
Η αναπόφευκτη εξέλιξη της μαζικής δημοκρατίας
Οι ενέργειες της καναδικής κυβέρνησης -και όχι η ξιπασμένη ρητορική της για τα ανθρώπινα δικαιώματα- αποκάλυψαν τον κούφιο χαρακτήρα της φιλελεύθερης δημοκρατίας στην εποχή του covid-19. Όταν βρέθηκαν με την πλάτη στον τοίχο, οι φιλελεύθερες δημοκρατίες όπως ο Καναδάς τελικά έσπασαν, και αποκάλυψαν στον κόσμο το πραγματικό, τυραννικό τους πρόσωπο.
Αυτό που βιώνει η Δύση αυτή τη στιγμή είναι το αποκορύφωμα ενός αιώνα αδιάκοπης διόγκωσης του κράτους. Η επέκταση των εξουσιών του κράτους έχει συσσωρευτεί σε τέτοιο βαθμό, που η όποια ψευδαίσθηση μπορεί να είχαν οι Δυτικοί για τις ελευθερίες που υποτίθεται ότι απολαμβάνουν, έχει διαλυθεί.
Οι Δυτικοί θα πρέπει να κάνουν μια παύση για λίγη ενδοσκόπηση. Με όλον τον σεβασμό στον μεγάλο Ludwig von Mises, η δημοκρατία δεν αποτελεί την αποθέωση των πολιτικών συστημάτων. Στο Έθνος, Κράτος και Οικονομία, ο Μίζες υποστήριξε:
«Αν κάποιος θέλει να επιτύχει την ειρήνη, τότε πρέπει να απαλλαγεί από την πιθανότητα των συγκρούσεων μεταξύ των λαών. Μόνο οι ιδέες του φιλελευθερισμού και της δημοκρατίας έχουν τη δύναμη να το κάνουν αυτό.»
Η εκδοχή του φιλελευθερισμού του 19ου αιώνα διευκολύνει την κοινωνική συνεργασία και τις εθελούσιες ανταλλαγές. Αντίθετα, η δημοκρατία, στο πλαίσιο μιας μαζικής κοινωνίας, έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη ενός τεχνοκρατικού καθεστώτος που σέβεται ονομαστικά τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, αλλά ρυθμίζει με το μικροσκόπιο την ανθρώπινη συμπεριφορά μέσω της σταδιακής καθιέρωσης γραφειοκρατικών ντιρεκτίβων, και χρησιμοποιεί το κράτος πρόνοιας για να εξαγοράσει τον πληθυσμό. Οι κεντρικές τράπεζες και μια ευμεγέθης στρατοκρατία είναι επίσης χαρακτηριστικά αυτού του παντοδύναμου κράτους, τα οποία διαμορφώθηκαν, όχι τυχαία, κατά τη διάρκεια της εδραίωσης της μαζικής δημοκρατίας, τον 20ό αιώνα.
Για να είμαστε δίκαιοι απέναντί του, ο Mises ήταν ένας άνθρωπος της εποχής του. Αντιμετώπισε με ρεαλισμό τη δημοκρατία ως το μη χείρον, σε μια ρημαγμένη από τον πόλεμο ευρωπαϊκή ήπειρο, διάσπαρτη από μοναρχίες και εκκολαπτόμενα σωβινιστικά κινήματα, που υιοθετούσαν κολεκτιβιστικές (σ.σ. αντι-φιλελεύθερες) ιδεολογίες. Ωστόσο, η δημοκρατία έχει πάψει εδώ και καιρό να είναι χρήσιμη, και δεν μπορεί να συγκρατήσει το κύμα του κρατισμού που εξαπλώνεται στη Δύση.
Ο δρόμος προς τα εμπρός
Η επιστροφή στις ρομαντικές εποχές του παρελθόντος δεν αποτελεί ρεαλιστική επιλογή. Πρέπει να προχωρήσουμε μπροστά, και να χαράξουμε ένα νέο δρόμο προς μια πιο δίκαιη κοινωνία που θα βασίζεται στην ατομική ιδιοκτησία και την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι. Ο νομικός Carl Schmitt είπε κάποτε ότι «μια ιστορική αλήθεια είναι αληθινή μόνο άπαξ».
Η προώθηση της υιοθέτησης του laissez-faire φιλελευθερισμού είναι πάντα πολύτιμη, διότι θέτει κάποια όρια στο τι μπορεί να κάνει ένα καθεστώς. Αλλά η ιστορία δείχνει ότι δεν αρκεί να βασιζόμαστε μόνο σε ιδεολογικά προπύργια.
Είναι ίσως καιρός να σκεφτούμε ευρύτερα, και μπορούμε να το κάνουμε αυτό αντλώντας από μια από τις πιο υποτιμημένες πτυχές του έργου ζωής του Mises. Δηλαδή, την εστίασή του στη ριζική αποκέντρωση. Αυτή μπορεί να έρθει με τη μορφή της πολιτικής ανυπακοής, της ειρηνικής απόσχισης, του κοινοτισμού, και άλλων μορφών διάσπασης της συγκεντρωτικής εξουσίας. Η πρόκληση που έχουμε μπροστά μας είναι να συνθέσουμε μια αποκεντρωμένη εναλλακτική λύση, που θα βασίζεται στις θετικές πτυχές του προηγούμενου φιλελεύθερου συστήματος, ενώ θα διορθώνει τα ελαττώματά του, για να σφυρηλατήσει μια νέα αρχιτεκτονική οργανωμένης ελευθερίας και εθελούσιας ενότητας.
Το να σκεφτόμαστε πέρα από τους παραδοσιακούς τρόπους της πολιτικής οργάνωσης θα είναι η κρίσιμη πρόκληση, καθώς οι Δυτικοί θα πλέουν στα αχαρτογράφητα νερά του ορθοπολιτικού δεσποτισμού. Η ριζική αποκέντρωση θα είναι ο φάρος για τις δυτικές χώρες που έχουν χάσει το δρόμο τους. Το αν αυτές οι χώρες θα διορθώσουν την πορεία τους, μένει να το δούμε.
***