Το βιβλίο του Εκκλησιαστή μας λέει ότι «ουδέν καινόν υπό τον ήλιον». Το απόσπασμα αυτό μας υπενθυμίζει ότι ελάχιστα από τα πράγματα που θεωρούμε καινούργια είναι πράγματι καινούργια, και η οικονομική φιλοσοφία δεν αποτελεί εξαίρεση.
Αν και ο Karl Marx θεωρείται ο πατέρας του κομμουνισμού, οι ιδέες του δεν ήταν τόσο πρωτότυπες όσο πολλοί νομίζουν. Ο πνευματικός του πρόδρομος ήταν ο Francois-Noel Babeuf (1760-1797), ένας πρωτο-σοσιαλιστής της Γαλλικής Επανάστασης, ο οποίος εκτελέστηκε επειδή συμμετείχε σε ένα αποτυχημένο πραξικόπημα που αποσκοπούσε στην ανατροπή του Διευθυντηρίου. Δεκαετίες πριν γεννηθεί ο Marx, ο Babeuf ζητούσε την απόλυτη ισότητα και την απαγόρευση της ατομικής ιδιοκτησίας.
Ο κλασικός φιλελεύθερος ομόλογός του Marx, ο Adam Smith, έχει το δικό του διανοητικό σωσία. Ο Anders Chydenius γεννήθηκε μόλις λίγα χρόνια μετά τον Smith πιστεύεται (η ακριβής ημερομηνία γέννησης του Smith είναι άγνωστη). Όπως και ο σαφώς πιο διάσημος Σκωτσέζος, ο Chydenius ήταν υπέρμαχος του ελεύθερου εμπορίου, του ελεύθερου Τύπου και των ίσων δικαιωμάτων ενώπιον του νόμου, και μια δεκαετία πριν ο Smith δημοσιεύσει το The Wealth of Nations (O Πλούτος των Εθνών), ο Chydenius περιέγραφε μια οικονομική διαδικασία παρόμοια με το «αόρατο χέρι» του Smith.
«Κάθε άτομο προσπαθεί αυθόρμητα να βρει τον τόπο και το επάγγελμα, όπου μπορεί να αυξήσει καλύτερα το εθνικό όφελος, αν οι νόμοι δεν τον εμποδίζουν να το κάνει», έγραψε ο Chydenius στο βιβλίο του The National Gain (1765). «Ο πλούτος ενός Έθνους συνίσταται στο πλήθος των προϊόντων -ή, μάλλον, στην αξία τους - αλλά το πλήθος των προϊόντων εξαρτάται από δύο κύριες αιτίες, δηλαδή από τον αριθμό των εργαζόμενων και την επιμέλειά τους. Η φύση θα παράγει και τα δύο, όταν αφήνεται ανεμπόδιστη...».
Αν και ούτε ο Smith ούτε ο Chydenius χρησιμοποίησαν τον όρο «αυθόρμητη τάξη» - δεν εμφανίστηκε παρά μόνο τον 20ό αιώνα - το φαινόμενο είναι σαφώς αυτό που περιγράφουν και οι δύο φιλόσοφοι. Είναι η ιδέα ότι η κοινωνική τάξη και η αρμονία προκύπτουν από τις εθελούσιες ενέργειες των ατόμων και όχι από τον κεντρικό σχεδιασμό.
Ωστόσο, κανένας από αυτούς τους μεγάλους φιλοσόφους δεν ήταν ο πρώτος που διατύπωσε αυτή την ιδέα. Αυτή η διάκριση ανήκει στον Zhuang Zhou (γνωστός και ως Zhuangzi), έναν Κινέζο φιλόσοφο και ποιητή που έζησε τον 4ο αιώνα π.Χ.
Ο Zhuang Zhou απέρριψε τον Κομφουκιανισμό της εποχής, ο οποίος έδινε έμφαση στην υπακοή στην κρατική εξουσία, πέρα από τις ευρύτερες ηθικές διδασκαλίες του, κι ενστερνίστηκε (κι επέκτεινε) τις διδασκαλίες του Lao-Tzu, ενός σύγχρονου του Κομφούκιου, ο οποίος αντιτάχθηκε στην κρατική εξουσία και έδωσε έμφαση στην οικονομία του laissez faire.
«Η ευταξία προκύπτει αυθόρμητα όταν τα πράγματα αφήνονται στην ησυχία τους», έγραψε ο Zhuang Zhou, ο οποίος θα μπορούσε να θεωρηθεί ο πρώτος λιμπερταριανός (σ.σ. αυθεντικός φιλελεύθερος) της ιστορίας.
Είναι δύσκολο να βρει κανείς έναν πιο συμπυκνωμένο ορισμό της αυθόρμητης τάξης από αυτόν, και ο οικονομολόγος Murray Rothbard πιστώνει τον Zhuang Zhou (τον οποίο ο Rothbard αναφέρει ως Chuang-tzu) ως τον πρώτο στοχαστή που κατέγραψε την ιδέα. Και παρ' όλο που η έννοια είναι αρκετά απλή, ο Zhuang Zhou καθιστά σαφές ότι η εφαρμογή της αυθόρμητης τάξης δεν είναι καθόλου απλή, και συμβαίνει εξαιρετικά σπάνια.
«Υπήρξαν πράγματα που άφησαν την ανθρωπότητα στην ησυχία της», έγραψε ο Zhuang Zhou, «δεν υπήρξε όμως ποτέ ένα κάτι που να κυβερνά την ανθρωπότητα [με επιτυχία]».
Ο λόγος για τον οποίο η αυθόρμητη τάξη είναι τόσο δύσκολο να εφαρμοστεί ήταν ο ίδιος στην Αρχαία Κίνα, όπως είναι και σήμερα: η παρουσία βίας.
Η βία είναι μια σταθερά στις σελίδες της ιστορίας. Είτε το κείμενο είναι ο Πλούταρχος, είτε η Βίβλος, είτε ο Zhuang Zhou, η ιστορία είναι, κατά πολλούς τρόπους, ένα χρονικό των ανθρώπων που επιτίθενται ο ένας στον άλλο. Αυτός είναι πιθανώς ο λόγος για τον οποίο ο Zhuang Zhou προτείνει ότι οι άνθρωποι δεν θα αφήσουν ποτέ ο ένας τον άλλον ήσυχο, και το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να δημιουργήσουμε ένα κοινωνικό σύστημα που να περιορίζει την επιθετικότητα.
Όπως μπορεί να σας πει κάθε πρωτοετής φοιτητής της Φιλοσοφίας, αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι συνάπτουν ένα «κοινωνικό συμβόλαιο». Η παρουσία βίας ωθεί στη δημιουργία μιας Αρχής που θα κρατά τους επιτιθέμενους υπό έλεγχο. Το πρόβλημα, όπως σημείωσε ο οικονομολόγος του 19ου αιώνα Frédéric Bastiat, είναι ότι το κράτος σύντομα παρεκκλίνει από την αποστολή του και γίνεται ο ίδιος φορέας επιθετικότητας, συχνά με το πρόσχημα ότι κάνει καλό.
«Η αποστολή του νόμου δεν είναι να καταπιέζει τα άτομα και να τους λεηλατεί την περιουσία τους, ακόμη και αν ο νόμος μπορεί να ενεργεί με φιλανθρωπικό πνεύμα», έγραψε ο Bastiat στο βιβλίο του «Ο Νόμος». «Η αποστολή του είναι να προστατεύει την ιδιοκτησία».
Μεγάλο μέρος της δυσαρμονίας που βλέπουμε σήμερα στον κόσμο προέρχεται από τις αποκλίνουσες απόψεις για τον σκοπό του νόμου. Το κράτος υπάρχει για να προστατεύει την ιδιωτική ιδιοκτησία, ή για να την αναδιανέμει, ή ακόμη και να την καταργεί;
Οι άνθρωποι έχουν διαφορετικές απόψεις επί του θέματος, όπως ακριβώς είχαν ο Adam Smith και ο Karl Marx. Αλλά είναι σαφές ότι η συζήτηση δεν είναι κάτι καινούργιο.
Είναι επίσης σαφές ότι ο Zhuang Zhou θα σας έλεγε ότι το μονοπάτι για μια ειρηνική, ευημερούσα και αρμονική κοινωνία είναι το όραμα του Adam Smith -και όχι το όραμα του Karl Marx. Επειδή τα καλά πράγματα τείνουν να ακολουθούν από μόνα τους «όταν τα πράγματα αφήνονται στην ησυχία τους».
