Ο Daniel Hannan - ο Λόρδος Hannan
του Kingsclere - είναι στις μέρες μας ένας από τους πιο σοφούς και εύγλωττους
υπέρμαχους του κλασικού φιλελευθερισμού. Είναι ταυτόχρονα πολύ
απαισιόδοξος για το μέλλον του
φιλελευθερισμού. Αυτή του η απαισιοδοξία αποτυπώνεται σ’ ένα πρόσφατο βίντεο . Ο Hannan προβλέπει ότι
ο κόσμος μετά τον Covid-19 «θα είναι πιο φτωχός, πιο ψυχρός, πιο γκρίζος, πιο
οριοθετημένος, πιο αυταρχικός».
Θα ευχόμουν ολόψυχα να μην έβρισκα πειστικούς
τους λόγους που δίνει για αυτή του την απαισιοδοξία, αλλά η επιθυμία μου θα
ήταν αβάσιμη. Για μένα, η απαισιοδοξία του Hannan φαίνεται δικαιολογημένη.
Σας παρακαλώ να παρακολουθήσετε ολόκληρο το βίντεο. Με διάρκεια μικρότερη από επτά λεπτά, είναι σύντομο. Πιστεύω όμως ότι η περίληψή μου για το σκεπτικό του Hannan είναι ακριβής:
Εμείς οι άνθρωποι έχουμε εξελιχθεί
για να εμπιστευόμαστε την ιεραρχία, γιατί οι ιεραρχικές μέθοδοι λήψης αποφάσεων
ήταν αρκετά αποτελεσματικές στο να προστατεύουν μια ολιγάριθμη φυλή από
αρπακτικά και εχθρούς, καθώς αυτή περιπλανιόταν στην ύπαιθρο. Και το
μακρινό μας παρελθόν ήταν στην πραγματικότητα γεμάτο με κινδύνους που, όταν δεν
τους αποφεύγαμε γρήγορα, μας σκότωναν. Σε εκείνη την ξεχασμένη εποχή,
όποιος αρνιόταν να ακολουθήσει τις εντολές του ηγέτη, αποτελούσε πράγματι
απειλή για την επιβίωση της φυλής. Ως αποτέλεσμα, τα μέλη της φυλής
κατέδιδαν τους αποστάτες. Έτσι, η τάση του να είναι κανείς αποστάτης
αποστραγγίστηκε σε μεγάλο βαθμό από την «δεξαμενή» των γονιδίων, και
αντικαταστάθηκε από το ένστικτο για συμμόρφωση, ειδικά όποτε υπήρχε μια
επιφυλακή για την ύπαρξη κίνδυνων, κάτι που ίσχυε σχεδόν πάντα.
Η εμπιστοσύνη στην ιεραρχία, η
κατάσταση επιφυλακής, και ο φόβος των ξένων (που τότε ήταν παράγοντες αληθινού
κινδύνου συνήθως) βοήθησαν τους προγόνους μας να επιβιώσουν. Και πράγματι επιβίωσαν
για 300.000 χρόνια, με σχεδόν όλο αυτό το διάστημα να είναι αφιερωμένοι στο
κυνήγι και την συλλογή καρπών, σε μικρές φυλές. Αλλά εκείνα τα γενετικά
κωδικοποιημένα ένστικτα που είναι τόσο χρήσιμα για τα μέλη της, διαρκώς υπό
απειλή, φυλής δεν υποστηρίζουν μια φιλελεύθερη, ανοιχτή κοινωνία του είδους που
προέκυψε στη Δύση κατά τους τελευταίους αιώνες.
Εμείς οι άνθρωποι βρισκόμαστε στον
πλανήτη εδώ και τουλάχιστον
300.000 χρόνια . Σχεδόν
όλα – το 97 % - αυτά τα χρόνια τα περάσαμε ως κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες σε έναν
επικίνδυνο κόσμο. Ωστόσο, μόνο κατά τους τελευταίους δύο, τρεις αιώνες
έχουμε σκοντάψει πάνω σε μια σειρά από πεποιθήσεις και θεσμούς που κατέστειλλαν
πολλά από τα πρωτόγονα ένστικτά μας, με έναν τρόπο που οδήγησε στην εμφάνιση
της νεωτερικότητας. Με ιστορικά κριτήρια, ο κόσμος που γνωρίζουμε σήμερα είναι
εξαιρετικά αφύσικος.
Και ενώ μπορούμε να παρατηρήσουμε
πολύ εύκολα τις υλικές ευλογίες της νεωτερικότητας - όπως η εσωτερική
αποχέτευση, οι ατελείωτες ποσότητες και η ποικιλία τροφίμων, τα σπίτια με
συμπαγή δάπεδα και στέγες, ο τεχνητός φωτισμός, η μετακίνηση με κάτι πιο
γρήγορο απ’ τα άλογα, και τα θαυματουργά φάρμακα - αυτές οι ευλογίες όπως τις γνωρίζουμε σήμερα
απαιτούν έναν εις βάθος και παγκόσμιο καταμερισμό της εργασίας. Αυτός ο
καταμερισμός της εργασίας αποτελεί κάτι πιο απίθανο και (ως εκ τούτου)
περισσότερο θαυμαστό, από οποιονδήποτε από τους πιο καταπληκτικούς καρπούς του
-όπως τα αντιβιοτικά, τα αεροπλάνα και οι αστροναύτες.
Η νεωτερικότητα δεν είναι κάτι
φυσιολογικό. Υπάρχει για ένα μηδαμινό 0,1% του συνολικού χρόνου του
ανθρώπου πάνω στη Γη. Και ο λόγος για τον οποίο η νεωτερικότητα δεν είναι
φυσιολογική είναι ότι ο φιλελευθερισμός - η αιτία του καταμερισμού της εργασίας
και, επομένως, του εκσυγχρονισμού - δεν είναι φυσιολογικός. Εμείς οι
άνθρωποι δεν είμαστε γενετικά κωδικοποιημένοι για να είμαστε
φιλελεύθεροι. Επομένως, υποστηρίζει ο Hannan, υπάρχει κάθε λόγος να
αναμένεται ότι εμείς οι άνθρωποι θα επιστρέψουμε στον ιστορικό μας κανόνα - τον
κανόνα που υπάρχει στα γονίδια μας.
Η αντίδραση στον Covid-19 είναι μια
ισχυρή ένδειξη ότι τα πρωτόγονα ένστικτά μας παραμένουν ζωντανά και έτοιμα να
αποκαταστήσουν την επικυριαρχία τους πάνω στο «ευτυχές ατύχημα» που είναι ο πολιτισμός,
και οι συνακόλουθοι θεσμοί του φιλελευθερισμού. Ο υστερικός φόβος που ο covid διέγειρε σε
τόσους πολλούς ανθρώπους (συμπεριλαμβανομένων πολλών ιδιαίτερα μορφωμένων, με
επιστημονική νοοτροπία ανθρώπων, και, έως ότου εμφανίστηκε ο covid, με φιλελεύθερη
κλίση) και η προβατοειδής ανοησία με την οποία οι άνθρωποι ακολούθησαν τους
«ηγέτες» που τους υποσχέθηκαν προστασία από τον covid, οδηγεί τον Dan Hannan να ανησυχεί
πως το 2020-2021 είναι η αρχή του τέλους της νεωτερικότητας.
Οι πιθανότητες να έχει δίκιο είναι
πολλές. Και αν έχει δίκιο, ο πολιτισμός όπως τον ξέρουμε θα τερματιστεί.
Η νεωτερικότητα
δεν είναι φυσική
Η απαισιοδοξία που μοιράζομαι με τον
Hannan σε αυτό το ζήτημα ενισχύεται διαβάζοντας το αξιοσημείωτο νέο βιβλίο του
φιλόσοφου James Otteson, Seven Deadly Economic Sins. Αυτό το βιβλίο, που προτείνω θερμά
να το διαβάσετε, δεν αφορά τον Covid. Ούτε είναι ο ίδιος ο Otteson
ιδιαίτερα απαισιόδοξος. Όμως, στην διαφωτιστική ερμηνεία του για ορισμένα θεμελιώδη
χαρακτηριστικά της σύγχρονης κοινωνίας, ο Otteson συνειδητοποιεί πόσο εύθραυστη
είναι η βάση πάνω στην οποία στηρίζεται η νεωτερικότητα. Το Κεφάλαιο 4 («Η
πρόοδος δεν είναι αναπόφευκτη») αξίζει να αναφερθεί επί μακρόν:
Αυτό που άλλαξε στην πρόσφατη ιστορία της ανθρωπότητας δεν είναι η βιολογία, η ψυχολογία, η φυσιολογία, η οικολογία, ή η γεωγραφία. Αυτό που άλλαξε, αντίθετα, είναι η νοοτροπία. Όπως έδειξε η ιστορικός της οικονομίας, η Deirdre McCloskey, στην μεγαλειώδη τρίτομη μελέτη της, με τον γενικό τίτλο The Bourgeois Era, ο πιο εμφανής παράγοντας που διακρίνει την εποχή μετά το 1800 από οτιδήποτε υπήρξε προηγουμένως, ήταν η στάση που είχαν οι άνθρωποι απέναντι στους άλλους. Πριν από αυτήν την περίοδο, η βασική προεπιλογή που είχαν οι άνθρωποι ήταν ότι μερικοί άνθρωποι είναι ανώτεροι από τους άλλους - πιο συγκεκριμένα, ότι οι άνθρωποι της δικής τους φυλής είναι ανώτεροι από εκείνους τους άλλους ανθρώπους - και ως εκ τούτου οι πίστευαν ότι δεν είχαν καμία υποχρέωση, ηθική ή άλλη, να αντιμετωπίζουν όλους τους ανθρώπους ως ηθικά ισότιμα όντα. Αυτό που ξεκίνησε σαν σκίρτημα τον δέκατο έκτο αιώνα, κέρδισε κάποια απήχηση τον δέκατο έβδομο αιώνα, και στη συνέχεια άρχισε να εξαπλώνεται τον δέκατο όγδοο αιώνα, ήταν η ιδέα ότι η συνεργασία δεν ήταν μόνο επιτρεπτή, αλλά ηθικά σωστή. Και όχι μόνο με μερικούς ανθρώπους, αλλά με όλο και περισσότερους ανθρώπους, και όλο και περισσότερες ομάδες ανθρώπων. Καθώς αυτή η ιδέα εξαπλωνόταν, σημειώνονταν όλο και πιο εκτεταμένες συνεργατικές συμπεριφορές ,
Ωστόσο, εάν οι άνθρωποι προτίθενται να έχουν εθελούσιες συναλλαγές και συνεργασίες μεταξύ τους, πρέπει επίσης να εμπιστεύονται ο ένας τον άλλον….
Η κουλτούρα είναι εξαιρετικά σημαντική για την αύξηση της ευημερίας, αλλά η κουλτούρα μπορεί να αλλάξει - και σύντομα. Η κουλτούρα που επέτρεψε την ανάπτυξη της παγκόσμιας ευημερίας που έχουμε βιώσει τους τελευταίους δύο αιώνες δεν είναι μόνο πρόσφατη αλλά και σπάνια. Και είναι εύθραυστη… ..
Οι άνθρωποι έχουν μεταβεί από την προεπιλογή του να βλέπουν με καχυποψία και ως πιθανούς εχθρούς τους διαφορετικούς από αυτούς, σε μια προεπιλογή να τους βλέπουν τουλάχιστον ουδέτερα, ακόμη και ως ευκαιρίες ευημερίας. Έχουν πάει από το να βλέπουν το εμπόριο και την αμοιβαία εθελούσια και αμοιβαία επωφελή ανταλλαγή ως ανάξια ενάρετων ανθρώπων, στο να τα βλέπουν ουδέτερα, και, τελικά, να τα βλέπουν ως τουλάχιστον πιθανώς άξια να αφιερώσει κανείς τη ζωή του σ΄αυτά. Έχουν μετατοπιστεί από το να βλέπουν τα ανθρώπινα όντα ως αναλώσιμα άτομα σε αδιαφοροποίητες μάζες, στο να τα βλέπουν ως μοναδικά και πολύτιμα άτομα που έχουν ηθική υπόσταση και αξίζουν τόσο την ελευθερία όσο και τον σεβασμό. Έχουν περάσει από το να βλέπουν τη βία και τα βασανιστήρια ως αποδεκτά, ακόμη και σαν φυσιολογικά, ως τρόπους αντιμετώπισης και αλληλεπίδρασης με τους άλλους, στο να πιστεύουν ότι η βία οφείλει να είναι μια θλιβερή έσχατη λύση - και ότι τα βασανιστήρια είναι απάνθρωπα και πρέπει να ελαχιστοποιηθούν, εάν δεν μπορούν να εγκαταλειφθούν εντελώς. Και έχουν μετατοπιστεί από τη πλήρη έλλειψη εμπιστοσύνης προς όσους αγνώστους συναντούν, στο να είναι όλο και περισσότερο πρόθυμοι να έρθουν σε επαφή με άλλους, ακόμη και ξένους, αναγνωρίζοντάς τους το τεκμήριο της αθωότητας.
Η νεωτερικότητα είναι αδύνατη χωρίς τις ευρέως εκτεταμένες ειρηνικές σχέσεις με αγνώστους. Και μια τέτοια δέσμευση είναι αδύνατη χωρίς την αμοιβαία εμπιστοσύνη. Ωστόσο, ξεκινώντας απότομα πριν από 16 μήνες, μας είπαν να εγκαταλείψουμε τις σύγχρονες, φιλελεύθερες ευαισθησίες μας.
Ξεκινώντας απότομα πριν από 16
μήνες, μας προειδοποίησαν να μην εμπιστευόμαστε τους αγνώστους
και να μην ερχόμαστε σε επαφή μαζί τους,
εμπορικά ή κοινωνικά. Ξεκινώντας απότομα πριν από 16 μήνες, μας ζητήθηκε
να δούμε τους ξένους – στην πραγματικότητα, να δούμε ακόμη και μέλη του
ευρύτερου οικογενειακού μας περιβάλλοντος – βασικά ως φορείς
θανάτου. Ξεκινώντας απότομα πριν από 16 μήνες, μας μύησαν στην θρησκευτική
αίρεση της αποφυγής παθογόνων οργανισμών. Μας ζητήθηκε να συμπεριφερόμαστε σαν
η αποφυγή ενός ιού να μην ήταν απλά η πρώτιστη ευθύνη κάθε ατόμου, αλλά μια
ευθύνη που θα έπρεπε να αναληφθεί με κάθε κόστος.
Ξεκινώντας απότομα πριν από 16
μήνες, στους άνδρες και τις γυναίκες της νεωτερικότητας δεν δόθηκε απλά η άδεια
να επιστρέψουν σε έναν αταβιστικό φόβο για τους αγνώστους, αλλά ενθαρρύνθηκαν
ενεργά να ενστερνιστούν αυτόν τον φόβο και να ενεργούν βάσει αυτού. Αυτές
οι αταβιστικές συμπεριφορές και ενέργειες μάλιστα, εκδηλώθηκαν ιδιαζόντως
φυσικά.
Ξεκινώντας απότομα πριν από 16
μήνες, η ανθρωπότητα ενθαρρύνθηκε να περιφρονεί - ακόμη και να λογοκρίνει - τα σχετικά
λίγα άτομα που αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν τις φιλελεύθερες ανησυχίες τους.
Ξεκινώντας ξαφνικά πριν από 16
μήνες, σπεύσαμε πανικόβλητοι σε στάση ικεσίας ενώπιον των «ηγετών» μας,
παρακαλώντας τους να χρησιμοποιήσουν τη θεϊκή τους γνώση και τις δυνάμεις τους
(αποκαλούμενες ως «η Επιστήμη») για να μας προστατεύσουν από μια συγκεκριμένη
πηγή ασθένειας, που θεωρήθηκε ότι ήταν δαιμονική.
Ξεκινώντας απότομα πριν από 16
μήνες, ίσως να άρχισε το τέλος του φιλελεύθερου πολιτισμού.
***
Ο Donald J. Boudreaux είναι ανώτερος
συνεργάτης του Αμερικανικού Ινστιτούτου Οικονομικής Έρευνας και μέλος στο Πρόγραμμα
FA Hayek για τις Σπουδές στη Φιλοσοφία, την Πολιτική και τα Οικονομικά
στο Κέντρο Mercatus στο Πανεπιστήμιο George Mason, μέλος του διοικητικού
συμβουλίου του Mercatus Center · και καθηγητής οικονομικών και πρώην
πρόεδρος του τμήματος οικονομικών στο Πανεπιστήμιο George Mason. Είναι ο
συγγραφέας των βιβλίων The Essential Hayek, Globalization , Hypocrites
and Half-Wits , και τα άρθρα του εμφανίζονται σε μέσα όπως Wall Street Journal, New York Times , US News &
World Report, καθώς και σε πολλά επιστημονικά περιοδικά. Διατηρεί ένα blog που ονομάζεται Cafe Hayek και μια τακτική στήλη για τα
οικονομικά για το Pittsburgh Tribune-Review. Ο Boudreaux
απέκτησε διδακτορικό στα οικονομικά από το Πανεπιστήμιο Auburn και πτυχίο
νομικής από το Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια.