Σήμερα θα σου δοθεί η ευκαιρία να δημιουργήσεις περισσότερο νόημα στη ζωή σου, παρά τα απαγορευτικά

Τα πάντα μπορούν να αφαιρεθούν από έναν άνθρωπο εκτός από ένα πράγμα, την ύστατη ανθρώπινη ελευθερία: Nα επιλέγει τη στάση του απέναντι σε οποιαδήποτε δεδομένη συνθήκη, να επιλέγει τον δικό του δρόμο

Άρθρο του Barry Brownstein, που δημοσιεύτηκε στις 30 Ιανουαρίου 2022 από το American Institute for Economic Research. Απόδοση στα ελληνικά, Νίκος Μαρής. Χρόνος ανάγνωσης 7'. 

Εδώ και πολλές εβδομάδες παίρνω email από αναγνώστες που ζητούν βοήθεια για κάποιες συναισθηματικές αγωνίες τους, που σχετίζονται με τον Covid. Ένας αναγνώστης με ρώτησε πρόσφατα: «Πώς μπορώ να προσπαθήσω να επηρεάσω τους άλλους να δουν την αλήθεια; Δεν βλέπω πολλούς να ακούνε. Είμαι σε απόγνωση. Αρχίζω να νιώθω ότι ο σκοπός έχει χαθεί και ότι η καλύτερη επιλογή μου για να επιβιώσω ίσως είναι το να χαθώ στην αφάνεια». Ένας άλλος μοιράστηκε τους φόβους και την απελπισία του πριν ζητήσει βοήθεια:

«Πηγαίνω για ύπνο κάθε βράδυ ανησυχώντας για το μέλλον των παιδιών μου και αισθάνομαι αδύναμος να τα βοηθήσω. Δεν μπορώ να φανταστώ τι θα τα αναγκάσει η «Μεγάλη Επανεκκίνηση» του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ να ζήσουν. Κατέθεσα ένα αίτημα για θρησκευτική απαλλαγή (σ.σ. από την υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού) και ακόμα δεν έχω μάθει από τον εργοδότη μου εάν εγκρίνεται ή όχι. Έτσι, πηγαίνω για ύπνο κάθε βράδυ σκεπτόμενος ότι αύριο μπορεί να μην έχω δουλειά.»

Όσοι βρίσκονται σε απόγνωση δεν είναι μόνοι τους. Το άγχος, ο φόβος και η απόγνωση είναι ανθρώπινα συναισθήματα που είναι αδύνατο να τα αποφύγει κανείς. Σε κάποιο βαθμό, κάθε άνθρωπος που ζει σε αυτόν τον πλανήτη μοιράζεται αυτά τα συναισθήματα, όπως παρατήρησε ο Mark Twain στην αυτοβιογραφία του :

Είμαι ολόκληρο το ανθρώπινο γένος, συμπυκνωμένο σε ένα άτομο. Ανακάλυψα ότι δεν υπάρχει κανένα χαρακτηριστικό του ανθρώπινου γένους που να μην το διαθέτω, είτε σε μικρό, είτε σε μεγάλο βαθμό. Ακόμα κι όταν είναι μικρός ο βαθμός, αναφορικά με το ίδιο χαρακτηριστικό σε κάποιον άλλο, υπάρχει και πάλι αρκετό από αυτό για όλους τους σκοπούς της εξέτασής μας. Στις επαφές μου με τους ανθρώπους, δεν βρίσκω κανέναν που να έχει μια ιδιότητα που να μην έχω εγώ. Οι αποχρώσεις της διαφοράς ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους και σε εμένα χρησιμεύουν για να δημιουργήσουν ποικιλομορφία και να αποτρέψουν τη μονοτονία, αλλά αυτό είναι όλο. Σε γενικές γραμμές, είμαστε όλοι ίδιοι.

Το να αναλωνόμαστε από τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας είναι μια κοινή ανθρώπινη εμπειρία. Οι συνήθεις στρατηγικές, της αντίστασης στα συναισθήματα, ή της τελμάτωσης στα συναισθήματα, ή της άρνησης των συναισθημάτων, δεν λειτουργούν. Ο ψυχολόγος David Reynolds εξηγεί τους αντιπαραγωγικούς τρόπους με τους οποίους προσπαθούμε να απαλλαγούμε από τα συναισθήματα:

Η εστίαση στα συναισθήματα μπορεί να τα παρατείνει, ιδιαίτερα όταν επανεμφανιστούν οι περιστάσεις που τα διεγείρουν. Όσο περισσότερο προσπαθούμε να απαλλαγούμε άμεσα από τα ενοχλητικά συναισθήματα, τόσο περισσότερη προσοχή δίνουμε σε αυτά, και τόσο περισσότερο εντείνονται. Είναι πιο αποτελεσματικό να αφήσουμε τα συναισθήματα όπως είναι, ενώ θα αναλαμβάνουμε την εποικοδομητική δράση που θα αλλάξει τις συνθήκες ζωής μας και θα επηρεάσει έμμεσα τα συναισθήματά μας.

Όταν απελπιζόμαστε, είναι επειδή στην τρέχουσα στιγμή, την τρέχουσα μέρα, σκεφτόμαστε ότι δεν μπορώ να κάνω τίποτα. Δεν βλέπουμε κάποιον τρόπο εποικοδομητικής δράσης, η ζωή φαίνεται να μην έχει νόημα. 

Αρχίζουμε να διώχνουμε τα συναισθήματα απόγνωσης όταν αποκτούμε μεγαλύτερη επίγνωση της σκέψης μας. Δεν μπορούμε να ελέγξουμε τη σκέψη μας, αλλά μπορούμε να αναγνωρίσουμε ότι τα συναισθήματά μας προέρχονται μόνο από τη σκέψη μας. Προσπαθήστε, για παράδειγμα, να αισθανθείτε θυμωμένοι δίχως να κάνετε θυμωμένες σκέψεις.

Δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε πραγματικό νόημα στη ζωή μας αντιστεκόμενοι στη ζωή, ή υποκινώντας τα κοινωνικά μίση. Τέτοιες δραστηριότητες είναι αντίθετες με την απόκτηση νοήματος. Αν δεν υπάρχει νόημα στη ζωή μας, ή αν ο σκοπός μας είναι αρνητικός, όσο χρόνο κι αν έχουμε, θα νιώθουμε τη ζωή μας άδεια.

Σίγουρα, καθ' όλη τη διάρκεια της περιόδου του Covid, το βαρύ χέρι του κράτους μείωσε τις ευκαιρίες να δώσουμε νόημα στη ζωή μας. Στα ενήλικα τέκνα απαγορεύεται να παρηγορούν τους ηλικιωμένους γονείς τους σε οίκους ευγηρίας. Απαγορεύεται στους γιατρούς να θεραπεύουν ασθενείς με πιθανές σωτήριες θεραπείες. (σ.σ. μονοκλωνικά, ιβερμεκτίνη, κλπ) Τα παιδιά που κάθονται μπροστά από τις κάμερες Zoom στερούνται τις παιδικές μαθησιακές εμπειρίες που προκύπτουν από την αλληλεπίδραση με τους άλλους. Φίλοι φοβούνται να επισκεφτούν ο ένας τον άλλον. Οι υγιείς απαγορεύεται να βλέπουν τους ετοιμοθάνατους στα νοσοκομεία.

Το κράτος έχει κάνει μεγάλη ζημιά, αλλά και οι ατομικές μας επιλογές έχουν παίξει ρόλο. Για πολλούς, το νόημα της ζωής έχει πάρει τη μορφή της τήρησης των κανόνων του Covid που σηματοδοτεί την «αρετή». Ίσως γνωρίζετε ανθρώπους που βρίσκουν «νόημα» στον συνεχή πανικό τους για τον Covid, όπως περιγράφεται από τον ψευδώνυμο el gato malo :

«Υπάρχει, με απλά λόγια, μια κατηγορία ανθρώπων εδώ που δεν θέλουν να επιστρέψουν (σ.σ. στην ζωή όπως ήταν πριν). Αυτή η υποτιθέμενη κρίση έδωσε νόημα στη ζωή τους, και ανύψωσε τους μακροχρόνιους κοινωνικούς φόβους τους που σιγόβραζαν και τα ένστικτα αναζήτησης πανικού/ασφάλειας που μετά βίας απωθούσαν, σε κάτι που παρερμήνευσαν σαν αρετή.»

Διαβάσαμε παράλογες μαρτυρίες, όπως για τον ψυχολόγο που συνέστησε ένα ραπιντ τεστ στο γκαράζ προτού επιτρέψει στους καλεσμένους να μπουν μέσα για ένα πάρτι των Ευχαριστιών. Το ερώτημα του τριπλού εμβολιασμού, το εάν είναι ασφαλής η συναναστροφή με τους διπλοεμβολιασμένους, πόσο μάλλον με τους ανεμβολίαστους. Σίγουρα, τέτοιες σκέψεις καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος του ψυχικού τους τοπίου.

Ο Δρ Fauci ή το CDC δεν θα συνδέσουν ποτέ τις σοβαρές περιπτώσεις Covid με την απώλεια νοήματος στις ζωές των ανθρώπων, αλλά τα ευρήματα των ερευνών μας κάνουν να αναλογιστούμε. Στο βιβλίο του Life on Purpose, ο Victor Strecher, καθηγητής δημόσιας υγείας στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, αναφέρει στοιχεία που δείχνουν ότι τα άτομα που έχουν έναν «ισχυρό σκοπό στη ζωή τους, ζουν κατα μέσο όρο περισσότερο από εκείνα με αδύναμο σκοπό». 

Τα ευρήματα της έρευνας δείχνουν ότι «η ευδαιμονική ευεξία ωφελεί άμεσα την ανοσοποιητική λειτουργία». Η «ευδαιμονική ευεξία» αναφέρεται στη «βαθύτερη ικανοποίηση από δραστηριότητες με σπουδαιότερο νόημα ή σκοπό». Το άγχος αυξάνεται όταν το νόημα φαίνεται φευγαλέο και όταν πιστεύουμε ότι πρέπει να αλλάξουμε τις συνθήκες μας για να πετύχουμε την ευτυχία. Γνωρίζουμε ότι το άγχος μειώνει την ικανότητα του ανοσοποιητικού μας συστήματος να καταπολεμά τους ιούς.

Το ότι πολλοί μοιάζει να αγνοούν τέτοιου είδους ευρήματα δεν πρέπει να μας εκπλήσσει. Στην Αντεπανάσταση της Επιστήμης, ο Φρίντριχ Χάγιεκ διερευνά γιατί πολλοί γραφειοκράτες και πολιτικοί δεν σέβονται το σύστημα της ευημερίας που δημιουργείται από τους ανθρώπους όταν επιδιώκουν τους ατομικούς τους σκοπούς. Ο Χάγιεκ γράφει,

«[Δεν μπορούν] να κατανοήσουν το πώς η ανεξάρτητη δράση πολλών ανθρώπων μπορεί να παράγει συνεκτικά σύνολα, ανθεκτικές δομές σχέσεων που εξυπηρετούν σημαντικούς ανθρώπινους σκοπούς, χωρίς να έχουν σχεδιαστεί για αυτόν τον σκοπό. Αυτό παράγει μια «πραγματιστική» ερμηνεία των κοινωνικών θεσμών, που αντιμετωπίζει όλες τις κοινωνικές δομές που εξυπηρετούν τους ανθρώπινους σκοπούς ως αποτέλεσμα σκόπιμου σχεδιασμού, και που αρνείται τη δυνατότητα μιας εύτακτης ή σκόπιμης διευθέτησης σε οτιδήποτε δεν έχει δομηθεί έτσι.»

Με άλλα λόγια, ο Δρ Φάουτσι και ο Πρόεδρος Μπάιντεν δείχνουν ελάχιστο σεβασμό για οτιδήποτε πέρα ​​απ' αυτό που το μυαλό τους μπορεί να κατανοήσει και να επιχειρήσει να ελέγξει. 

Η διέξοδος από την απελπισία

Πολλοί ελπίζουν σε μια μόνιμη λύση για τα ταραγμένα συναισθήματά τους. Δεν μπορούμε να σκεφτούμε το πώς θα βγούμε από την απόγνωση. Δεν υπάρχουν μόνιμες λύσεις, αλλά υπάρχει μια διαδικασία που μπορεί να μειώσει τον χρόνο που ζούμε με ταραγμένα συναισθήματα. Δεν χρειάζεται να επιτρέψουμε στα συναισθήματά μας να μας καθορίζουν.

Κάνουμε λάθος όταν λέμε στον εαυτό μας, Αύριο, οι εξωτερικές συνθήκες που αντιμετωπίζω θα βελτιωθούν και τότε θα νιώσω καλύτερα συναισθηματικά. Στην πραγματικότητα, η συναισθηματική μας ευημερία δεν χρειάζεται να εξαρτάται από εξωτερικές συνθήκες. Η αλήθεια είναι ότι επιλέγουμε τη νοοτροπία μας, και η νοοτροπία μας δημιουργεί την ποιότητα της ζωής που ζούμε.

Δεν είμαστε υπεύθυνοι για το πώς συμπεριφέρονται οι άλλοι, αλλά ακόμα κι όταν τα πράγματα μοιάζουν διαφορετικά, η ανθρώπινη ελευθερία επιλογής της νοοτροπίας μας υπάρχει μέσα στον καθένα μας. «Ο άνθρωπος είναι τελικά αυτοκαθοριζόμενος», έγραψε ο ψυχοθεραπευτής Βίκτορ Φράνκλ στο θεμελιώδες έργο του, Η αναζήτηση του νοήματος του ανθρώπου. «Ο άνθρωπος δεν υπάρχει απλώς, αλλά πάντα αποφασίζει ποια θα είναι η ύπαρξή του, τι θα γίνει την επόμενη στιγμή».

Ο Φράνκλ παρατήρησε κρατούμενους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης που λιμοκτονούσαν, οι οποίοι μοίραζαν την πενιχρή μερίδα του ψωμιού τους. Μπορεί να ήταν λίγοι σε αριθμό, ωστόσο ακολουθεί η διαχρονική διορατικότητα του Frankl: «Τα πάντα μπορούν να αφαιρεθούν από έναν άνθρωπο εκτός από ένα πράγμα: η τελευταία από τις ανθρώπινες ελευθερίες — να επιλέγει κανείς τη στάση του σε οποιαδήποτε δεδομένη αλληλουχία περιστάσεων, να επιλέγει τον δικό του δρόμο.»

Ο Φράνκλ μας καθοδηγεί: «Ο άνθρωπος καθορίζει τον εαυτό του, είτε ενδίδοντας στις συνθήκες, είτε υψώνοντας το ανάστημα του απέναντί τους: 

Κάθε μέρα, κάθε ώρα, σου πρόσφερε την ευκαιρία να πάρεις μια απόφαση, μια απόφαση που καθόριζε αν θα υποτασσόσουν ή όχι σε εκείνες τις δυνάμεις που απειλούσαν να σου κλέψουν τον εαυτό σου, την εσωτερική σου ελευθερία. Που καθόριζε αν θα γινόσουν ή όχι το κλωτσοσκούφι των περιστάσεων, αποποιούμενος την ελευθερία και την αξιοπρέπεια, μπαίνοντας στο καλούπι και την όψη ενός τυπικού φυλακισμένου.»

Αυτή τη στιγμή, ακόμα κι αν οι περιστάσεις που ζούμε είναι αμετάβλητες, ο Frankl θα μας παρότρυνε να ασκήσουμε την εσωτερική μας ελευθερία να επιλέγουμε τη στάση μας και τον σκοπό μας.

Η καλλιέργεια διαχρονικών αξιών οδηγεί σε μια ζωή με νόημα. Ο Frankl διδάσκει ότι η ευτυχία πρέπει να αποκτηθεί έμμεσα, ξεπερνώντας τον παλιό εαυτό μας. Ο Frankl γράφει, «Η ευτυχία δεν μπορεί να επιδιωχθεί. Πρέπει να προκύψει, και αυτό συμβαίνει μόνο ως η ακούσια παρενέργεια της αφοσίωσής μας σε έναν σκοπό μεγαλύτερο από τον εαυτό μας, ή ως το υποπροϊόν της παράδοσής μας σε ένα άλλο άτομο εκτός από τον εαυτό μας».

Στο βιβλίο του Prisoners of Our Thoughts, ο Alex Pattakos μοιράζεται την παραίνεση του Frankl: «Καθένας από εμάς έχει το δικό του, εσωτερικό, στρατόπεδο συγκέντρωσης… πρέπει να το αντιμετωπίσουμε, με συγχώρεση και υπομονή— ως πλήρη ανθρώπινα όντα. Όπως είμαστε τώρα και όπως θα εξελιχθούμε στο μέλλον». Αναλογιζόμενοι τη διορατικότητα του Frankl μπορούμε να αναρωτηθούμε: Μήπως έχω γίνει δέσμιος της δικής μου απελπισίας; 

Στο Ψυχοθεραπεία και Υπαρξισμός, ο Frankl υπογράμμισε ξανά την ελευθερία μας: «Τελικά, ο άνθρωπος δεν υπόκειται στις συνθήκες που τον περιβάλλουν. Αντίθετα, αυτές οι συνθήκες υπόκεινται στην απόφασή του. Συνειδητά ή ασυνείδητα, εκείνος αποφασίζει εάν θα τις αντιμετωπίσει ή θα υποχωρήσει, εάν θα αφήσει τον εαυτό του να καθοριστεί από τις συνθήκες, ή όχι».

Η ελευθερία μας να επιλέγουμε βρίσκεται στο επίκεντρο των διδαγμάτων του Frankl. Στην αυτοβιογραφία του, ο Frankl έγραψε: «Είμαι πεπεισμένος ότι, σε τελική ανάλυση, δεν υπάρχει καμία κατάσταση που να μην περιέχει μέσα της τον σπόρο ενός νοήματος». Κάθε στιγμή παρέχει ευκαιρίες για να δώσουμε περισσότερο νόημα στη ζωή μας αναλαμβάνοντας περισσότερη ευθύνη.

Για να κάνουμε πράξη τη διδασκαλία του Frankl, μπορούμε να ξεκινήσουμε κάνοντας περισσότερο χώρο, ώστε να γεμίσει με νόημα. Δεν αφήνουμε χώρο για νόημα όταν είμαστε κολλημένοι στα smartphone μας, όταν τα δελτία ειδήσεων παίζουν μονίμως στο παρασκήνιο, ή όταν γεμίζουμε τις μέρες μας με ασήμαντες αναζητήσεις. 

Στο Man's Search for Meaning, ο Frankl μας καθοδηγεί στην αναζήτηση του νοήματος: «Ένας άνθρωπος που συνειδητοποιεί την ευθύνη που φέρει απέναντι σε έναν άνθρωπο που τον περιμένει με στοργή, ή απέναντι σε ένα ημιτελές έργο, δεν θα μπορέσει ποτέ να χαραμίσει τη ζωή του. Γνωρίζει το «γιατί» της ύπαρξής του και θα μπορέσει να αντέξει σχεδόν κάθε «πώς». Η αγάπη είναι ο υπέρτατος και υψηλότερος σκοπός», αναγνώρισε ο Frankl. 

Μερικά ανώνυμα λόγια που συχνά αποδίδονται εσφαλμένα στον Frankl, αλλά ανακαλύφθηκαν από τον Stephen R. Covey, συνοψίζουν τη δύναμη της απόφασής μας να επιλέξουμε μια νοοτροπία που υπερνικά την απόγνωση και δίνει νόημα στη ζωή: «Μεταξύ ερεθίσματος και ανταπόκρισης, υπάρχει ένας χώρος. Σε αυτόν τον χώρο βρίσκεται η ελευθερία μας και η δύναμή μας να επιλέξουμε την αντίδρασή μας. Στην αντίδρασή μας βρίσκεται η εξέλιξη και η ευτυχία μας».  

Η αναζήτηση του νοήματος είναι ένα προσωπικό ταξίδι. Υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για να εξασκήσουμε μια νέα νοοτροπία. Όταν οι κυβερνητικοί γραφειοκράτες και οι πολιτικοί μας φέρονται βάναυσα, εμείς μπορούμε να επιλέξουμε ως πρότυπο την καλοσύνη στην καθημερινή μας ζωή. Όταν πυροδοτούν το μίσος χρησιμοποιώντας τη ρητορική «ή εσείς, ή εμείς», μπορούμε να έχουμε ως πρότυπο το να εκτιμάμε ότι είμαστε όλοι άνθρωποι. Όταν το κράτος δυσκολεύει την επιβίωση των επιχειρήσεων, οι επιχειρηματικές μας γνώσεις δείχνουν τον δρόμο. Κανείς δεν μπορεί ποτέ να μας αναγκάσει να απαρνηθούμε την εσωτερική μας ελευθερία. Σήμερα, όπως κάθε μέρα, θα έχουμε ευκαιρίες να δώσουμε περισσότερο νόημα στη ζωή μας.

***

Ο Barry Brownstein είναι ομότιμος καθηγητής οικονομικών και ηγεσίας στο Πανεπιστήμιο της Βαλτιμόρης. Είναι ο συγγραφέας του The Inner-Work of Leadership και τα δοκίμιά του έχουν εμφανιστεί σε ιστοσελίδες όπως το Foundation for Economic Education και το Intellectual Takeout.