Ο κόσμος μοιάζει να φλέγεται. Πριν από μερικούς μήνες, η οικονομική άνοδος ήταν ακόμα σταθερή, η παραγωγή αυξανόταν και η ανεργία μειωνόταν. Όλα άλλαξαν με την έλευση του κορωνοϊού ή, για να είμαστε ακριβείς: τα πάντα διαλύθηκαν εξαιτίας των πολιτικά υπαγορευμένων lockdown. Ως αντίδραση στην εξάπλωση του ιού, οι κυβερνήσεις σε πολλές χώρες διέταξαν να κλείσουν τα καταστήματα και οι επιχειρήσεις, και οι άνθρωποι να κλειστούν στα σπίτια τους. Το αναπόφευκτο αποτέλεσμα ήταν η σχεδόν πλήρης κατάρρευση του οικονομικού συστήματος. Εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι περιήλθαν σε κατάσταση απόλυτης απόγνωσης. Μόνο στην Ινδία 120 εκατομμύρια εργαζόμενοι έχασαν τη δουλειά τους τον Απρίλιο του 2020.
Η οικονομική κατάρρευση έφερε το μη υποστηριζόμενο (από καταθέσεις) νομισματικό σύστημα σε μια κατάσταση εκτός ελέγχου. Οι οφειλέτες δεν μπορούσαν να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους, και οι τράπεζες δεν ήθελαν να μετακυλήσουν χρονικά τα ληξιπρόθεσμα δάνειά τους, πόσο μάλλον να χορηγήσουν νέα κεφάλαια στους προβληματικούς οφειλέτες. Ολόκληρη η πιστωτική πυραμίδα επρόκειτο να καταρρεύσει. Για να αποφευχθεί αυτό, οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τους τράπεζες πόνταραν
«τα ρέστα τους», παρέχοντας τεράστια χρηματικά ποσά για να αναπληρώσουν τα χαμένα εισοδήματα των πολιτών και τα εξαϋλωμένα κέρδη των επιχειρήσεων. Φυσικά, οι κυβερνήσεις δεν διαθέτουν τα χρήματα που έχουν υποσχεθεί να δαπανήσουν.Οι κεντρικές τράπεζες έχουν αρχίσει να βάζουν σε λειτουργία τις ηλεκτρονικές «πρέσες εκτύπωσης» χαρτονομισμάτων, εκδίδοντας μεγάλα ποσά χρήματος που δημιουργήθηκε πρόσφατα στον τραπεζικό και χρηματοπιστωτικό τομέα, και επίσης να εισάγουν νέα υπόλοιπα στις καταθέσεις των πολιτών που διατηρούνται στις τράπεζες. Με άλλα λόγια: καθώς η παραγωγή συρρικνώνεται σε μεγάλο βαθμό, η ποσότητα του χρήματος αυξάνεται έντονα. Αναμφίβολα, πρόκειται για μια πληθωριστική πολιτική, διότι, αν μη τι άλλο, ο πληθωρισμός πρέπει να νοείται ως η αύξηση της ποσότητας χρήματος. Ένα πιθανό αποτέλεσμα μιας πολιτικής αύξησης της ποσότητας του χρήματος είναι ο πληθωρισμός των τιμών: η αύξηση των νομισματικών τιμών για προϊόντα και υπηρεσίες.
Ένα άλλο αποτέλεσμα της αύξησης του χρηματικού αποθέματος είναι η αναδιανομή του εισοδήματος και του πλούτου μεταξύ των ανθρώπων. Δεν θα λάβουν ταυτόχρονα όλα τα άτομα ένα μερίδιο των πρόσφατα δημιουργημένων χρημάτων, καθώς θα υπάρχουν οι πρώτοι και οι ύστεροι παραλήπτες. Οι πρώτοι μπορούν να αγοράσουν αγαθά και υπηρεσίες σε αμετάβλητες τιμές. Ωστόσο, οι τελευταίοι χάνουν: μπορούν να αγοράσουν τα βασικά καταναλωτικά είδη σε αναγκαστικά αυξημένες πια τιμές. Ως αποτέλεσμα, οι πρώτοι παραλήπτες των νέων χρημάτων γίνονται πλουσιότεροι σε σύγκριση με τους ύστερους παραλήπτες. Η ενέσεις χρήματος συνεπώς, ισοδυναμούν με αναδιανομή του εισοδήματος και του πλούτου.
Τα τεράστια χρηματικά ποσά που οι κεντρικές τράπεζες εκδίδουν για να αποτρέψουν τα συμπτώματα της κρίσης θα δημιουργήσουν κερδισμένους και χαμένους. Θα κάνουν κάποιους πλουσιότερους και θα κάνουν πολλούς άλλους φτωχότερους. Δεν δημιουργούν δηλαδή μια κατάσταση win-win (όπου όλοι κερδίζουν). Οι τράπεζες, ο χρηματοπιστωτικός κλάδος, οι μεγάλες επιχειρήσεις και οι κυβερνήσεις, το συνοδευτικό τους περιβάλλον, και οι άμεσα επωφελούμενοι, αναμένεται να είναι στην πλευρά των νικητών. Αντίθετα, οι μεσαίες και μικρές επιχειρήσεις, οι μέσοι υπάλληλοι, και οι συνταξιούχοι αναμένεται να βρεθούν στη μεριά των ηττημένων. Αν μη τι άλλο, η εκτύπωση ολοένα περισσότερων χρημάτων αυξάνει την οικονομική ανισότητα.
Δεν είναι πλέον η σκληρή δουλειά, η εφευρετικότητα, η λιτότητα και η καταναλωτική συμπεριφορά του ατόμου που καθορίζουν την οικονομική του μοίρα, αλλά η –μεταφορική- εγγύτητά του με το νομισματοκοπείο της κεντρικής τράπεζας, και η εκπλήρωση των προϋποθέσεων για την λήψη της κρατικής εύνοιας. Σε περιόδους οικονομικής επέκτασης, η αντιπολίτευση και οι διαμαρτυρίες ενάντια στην κοινωνική αδικία που συνοδεύει την εκτύπωση χρημάτων είναι συγκρατημένες - οι περισσότεροι άνθρωποι βλέπουν το δικό τους κομμάτι της πίτας να αυξάνεται, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό. Ωστόσο, μια ύφεση αλλάζει άρδην τα πράγματα: θέτει τα θεμέλια για σκληρή αντιπολίτευση και εξέγερση.
Όπως παρατήρησε διεισδυτικά ο Ludwig von Mises (1881–1973) :
Η μόνιμη μαζική ανεργία καταστρέφει τα ηθικά θεμέλια της κοινωνικής τάξης. Οι νέοι που, αφού τελειώσουν την επαγγελματική τους εκπαίδευση, αναγκάζονται να παραμείνουν αδρανείς, είναι η πρώτη ύλη από την οποία σχηματίζονται τα πιο ριζοσπαστικά πολιτικά κινήματα. Από τις τάξεις τους στρατολογούνται οι πολεμιστές των επερχόμενων επαναστάσεων. (1)
Αντιπολίτευση και εξέγερση ενάντια σε τι;
Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα ρίχνουν το φταίξιμο για την απώλεια των θέσεων εργασίας και την δεινή εισοδηματική τους κατάσταση στον καπιταλισμό - το οικονομικό σύστημα στο οποίο τα μέσα παραγωγής βρίσκονται σε χέρια ιδιωτών. Υποστηρίζουν ότι ο καπιταλισμός καθιστά τους πλούσιους ακόμη πλουσιότερους και τους φτωχούς ακόμη φτωχότερους, και ότι ο καπιταλισμός είναι εγγενώς ασταθής και προκαλεί επαναλαμβανόμενες οικονομικές και χρηματοπιστωτικές κρίσεις. Ωστόσο, αυτή είναι μια εντελώς λανθασμένη ερμηνεία. Πρώτα απ 'όλα, ούτε στις ΗΠΑ, ούτε στην Ευρώπη, ούτε στην Ασία, ούτε στη Λατινική Αμερική συναντούμε τον καπιταλισμό με την αληθινή έννοια της λέξης.
Τα οικονομικά συστήματα που εφαρμόζονται σε όλο τον κόσμο εκφράζουν το σύστημα του κρατικού παρεμβατισμού. Οι κυβερνήσεις έχουν περιορίσει σε μεγάλο βαθμό τη λειτουργία των δυνάμεων της ελεύθερης αγοράς μέσω φόρων, διατάξεων, νόμων και ρυθμίσεων. Όπου κι αν κοιτάξετε, αυτό που έχει απομείνει από το καπιταλιστικό σύστημα βρίσκεται υπό πολιορκία και υπό περαιτέρω εξάλειψη. Ένα μάλλον προφανές σημείο είναι το νομισματικό σύστημα: η παραγωγή χρήματος έχει μονοπωληθεί από τις κρατικά ελεγχόμενες κεντρικές τράπεζες, οι οποίες με τη σειρά τους εκχωρούν άδειες σε ιδιωτικές τράπεζες για να συμμετέχουν κι εκείνες στη δημιουργία χρήματος, το οποίο δεν υποστηρίζεται από καμία πραγματική αποταμίευση.
Η υγιής οικονομική θεωρία μας διδάσκει ότι ένα τέτοιο νομισματικό σύστημα προκαλεί μεγάλα προβλήματα: είναι πληθωριστικό, προξενεί κύκλους επέκτασης και επακόλουθης κατάρρευσης, οδηγεί την οικονομία σε υπερχρέωση, και επιτρέπει στο κράτος να γίνει όλο και μεγαλύτερο, μετατρέποντάς το σε «βαθύ κράτος». Πράγματι, δεν πρέπει να υπάρχει αμφιβολία ότι, χωρίς αυτό το χάρτινο νομισματικό σύστημα δίχως υποστήριξη από πραγματικές καταθέσεις, τα σύγχρονα κράτη δεν θα μπορούσαν να έχουν γίνει τόσο ισχυρά, ανελεύθερα και καταπιεστικά. Το μη υποστηριζόμενο νομισματικό σύστημα είναι, ως εκ τούτου, το ελιξίριο για τη δημιουργία ενός τυραννικού κράτους.
Δυστυχώς, αυτοί που κατηγορούν τον καπιταλισμό τα βάζουν με τον λάθος εχθρό. Παρ’ όλη την κριτική τους για το πληθωριστικό χρήμα, στην πραγματικότητα οι οικονομικές δυσκολίες και η αυξανόμενη ανισότητα αποτελούν τα άμεσα αποτελέσματα του επιτυχούς πολέμου των κρατών ενάντια στον καπιταλισμό , ο οποίος έχει πια αντικατασταθεί από ένα σύστημα κρατικών παρεμβάσεων. Το σύστημα της ελεύθερης αγοράς έχει δώσει τη θέση του σε ένα σύστημα διατάξεων και απαγορεύσεων, όλα ασυμβίβαστα με τον καπιταλισμό με την πραγματική έννοια της λέξης. Σε αυτό το πλαίσιο, τίθεται το ερώτημα: Πώς γίνεται να ρίχνουν οι άνθρωποι όλο το φταίξιμο στον καπιταλισμό, αντί στον παρεμβατισμό-σοσιαλισμό;
Γιατί υπάρχει αυτό που ονομάζεται «αντικαπιταλιστική νοοτροπία». Πολλοί άνθρωποι δεν συμπαθούν τον καπιταλισμό, γιατί στον καπιταλισμό εκείνοι που εξυπηρετούν καλύτερα τη ζήτηση των καταναλωτών ανταμείβονται οικονομικά: το κέρδος είναι το αποτέλεσμα της παραγωγής ενός προϊόντος, ή μιας υπηρεσίας, που οι άλλοι θέλουν να αγοράσουν. Όσοι είναι λιγότερο πρόθυμοι να εξυπηρετήσουν τον συνάνθρωπό τους, πρέπει να συμβιβαστούν με ένα χαμηλότερο εισόδημα. Αυτή η αναπόφευκτη αλήθεια είναι η βάση για την αναπαραγωγή της δυσαρέσκειας, του φθόνου και της μνησικακίας. Και αυτά τα συναισθήματα μπορούν να εργαλειοποιηθούν αρκετά εύκολα από τους δημαγωγούς.
Εδώ ακριβώς εμφανίζεται στο προσκήνιο η σοσιαλιστική ιδεολογία. Απευθύνεται και εξυπηρετεί (σ)τη δυσαρέσκεια των ανθρώπων. Ο καπιταλισμός ανακηρύσσεται ως «ο κακός», ο ένοχος για τη δυσαρέσκειά τους. Υπό αυτήν την έννοια, ο καπιταλισμός γίνεται ένα είδος «οθόνης προβολής μίσους» πάνω στην οποία οι άνθρωποι ενθαρρύνονται να κατευθύνουν όλα τους τα απωθημένα. Πιο σημαντικό απ’ όλα, οι αντικαπιταλιστικές πολιτικές -το πρόγραμμα του σοσιαλισμού- επαινούνται και προωθούνται ως επωφελείς για τους δυσαρεστημένους, για τον περιορισμό των πλουσίων (που εκλαμβάνονται σαν εχθροί), και για την εξασφάλιση μιας πιο ομοιόμορφης κατανομής εισοδημάτων και πλούτου.
Δεν χωράει αμφιβολία ότι η τρέχουσα κατανομή εισοδήματος και πλούτου έχει προέλθει από τον παρεμβατισμό-σοσιαλισμό, κι όχι βέβαια από τον ανόθευτο καπιταλισμό. Μία στρατηγική για την αντιμετώπισή της είναι να διοχετεύσουμε τη δυσαρέσκεια των ανθρώπων προς τη σωστή κατεύθυνση - να καταστήσουμε σαφές ότι ο δρόμος προς τα εμπρός είναι το να απαιτήσουμε λιγότερο παρεμβατισμό, λιγότερες σοσιαλιστικές πολιτικές, και την αποδόμηση του κράτους (όπως το γνωρίζουμε σήμερα), κι όχι φυσικά να ρίξουμε το σύστημα της ελεύθερης αγοράς στον Καιάδα, επιτρέποντας έτσι στο βαθύ κράτος να γίνει ακόμη μεγαλύτερο. Χωρίς αμφιβολία, αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να επιτελεστεί ένα τεράστιο έργο ενημέρωσης των ανθρώπων.
Πολλά εξαρτώνται από την πρόοδο σε αυτό το ζήτημα, καθώς θα αποτελέσει μια συνταγή καταστροφής εάν ο καπιταλισμός συνεχίσει να θεωρείται υπεύθυνος για τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα που, στην πραγματικότητα, προκαλούνται από ένα σύστημα που μάλλον μπορεί να περιγραφεί καλύτερα ως αντικαπιταλισμός. Εγκαταλείποντας τον καπιταλισμό, οι άνθρωποι θέτουν την ειρήνη και την ευημερία τους σε σοβαρό κίνδυνο, ρισκάροντας παράλληλα το υπαρξιακό μέλλον της μεγάλης πλειονότητας των ανθρώπων σε όλον τον κόσμο. Επομένως, η διαφύλαξη του καπιταλισμού από τους καταστρεπτικούς εχθρούς του είναι υπέρτατης σημασίας.
Αυτή δεν είναι μια περίοδος οικονομικής μόνο κρίσης. Εκ των υστέρων, μπορεί επίσης να αναγνωριστεί ως μια αντιπαράθεση μεταξύ εκείνων των δυνάμεων που θέλουν να ωθήσουν τα πράγματα ακόμα πιο κοντά στον σοσιαλισμό, και εκείνων που προσπαθούν να επιστρέψουν στον καπιταλισμό. Και ίσως επίσης ως μια εποχή κοινωνικής επανάστασης. Μιας επανάστασης, ας ελπίσουμε, ενάντια στον επιθετικό, ανελεύθερο σοσιαλισμό με τη μορφή των ολοένα μεγαλύτερων και ισχυρότερων κυβερνήσεων. Μια επανάσταση κατά την οποία οι άνθρωποι επιδιώκουν να ανακτήσουν τον έλεγχο της ζωής τους, δίνοντας ένα τέλος στις αριστερόστροφες ιδεολογίες, είτε πρόκειται για την πολιτική παγκοσμιοποίηση και τον κρατικό παρεμβατισμό, είτε για τον εντελώς απροσχημάτιστο σοσιαλισμό.
--------------------------------------------------------------------
[1] Ludwig von Mises, Σοσιαλισμός: Μια οικονομική και κοινωνιολογική ανάλυση. (New Haven, CT: Yale University Press, 1959), σελ. 486.
***
Ο Δρ Thorsten Polleit είναι επικεφαλής οικονομολόγος της Degussa και επίτιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Bayreuth. Εργάζεται επίσης ως σύμβουλος επενδύσεων.
To άρθρο δημοσιεύτηκε στις 6-6-2020 από το Mises Institute