Γιατί οι άνθρωποι πρέπει να εμπιστεύονται τις κρίσεις άλλων που δεν τους γνωρίζουν; Γιατί να αναθέτουν σε άλλους - ξένους, που δεν έχουν καμία σχέση μαζί τους - να λαμβάνουν αποφάσεις για λογαριασμό τους, είτε αυτές αφορούν το γάμο είτε την πολιτική;
Το έθιμο των γλυκών, των λουλουδιών και των δείπνων υπό το φως των κεριών δεν είναι ο μόνος τρόπος για να γιορτάσει κανείς την γιορτή. Η Ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου είναι επίσης η τέλεια στιγμή για να ανατρέξει κανείς στη σοφή συγγραφέα ρομαντικών μυθιστορημάτων, Τζέιν Ώστιν, η οποία εξηγεί με διορατικότητα την αγάπη, την ανθρώπινη αλληλεπίδραση, ακόμη και τις περιστασιακές, καθόλου ρομαντικές παρεμβάσεις στην αγορά.
Η Ώστιν σκιαγραφεί έξοχα την εικόνα των «αγορών» γάμου του 19ου αιώνα. Θελκτικές κυρίες και μνηστήρες συγκεντρώνονται σε χορούς και συναγωνίζονται για το ποιος είναι το καλύτερο ταίρι για γάμο. Ενώ οι γυναίκες αποζητούν την υψηλή θέση στην κοινωνική ιεραρχία, το στάτους και τα χρήματα ως σημαντικά χαρακτηριστικά σε έναν σύζυγο, οι άνδρες επιθυμούν αντίστοιχα την ομορφιά, το ταλέντο, τη γοητεία και, φυσικά, τις μεγάλες προίκες.
Ωστόσο, οι λάτρεις της Ώστιν μπορούν να σας πουν ότι οι ανθηρές σχέσεις παρεμποδίζονται μερικές φορές από τρίτους που παρεμβαίνουν. Στο αναμφισβήτητα πιο διάσημο μυθιστόρημα της Ώστιν, το «Περηφάνια και προκατάληψη», απεικονίζεται η πλούσια και πομπώδης λαίδη Κάθριν ντε Μπεργκ να παρεμβαίνει στον γάμο μεταξύ του πλούσιου και τιτλούχου ανιψιού της κ. Ντάρσι και της ηρωίδας Ελίζαμπεθ Μπένετ. Επιμένει ότι η Ελίζαμπεθ δεν μπορεί να παντρευτεί τον κ. Ντάρσι επειδή ο Ντάρσι και η κόρη της έχουν αρραβωνιαστεί από τη βρεφική ηλικία για να προστατεύσουν την ιερότητα της γενεαλογίας της και να συγχωνεύσουν τον τεράστιο πλούτο τους.
Η Λαίδη Κάθριν δηλώνει ότι η Ελίζαμπεθ δεν πρέπει να παντρευτεί τον κ. Ντάρσι:
«Επειδή η τιμή, η ευπρέπεια, η σύνεση και, ναι, το συμφέρον, το απαγορεύουν. Ναι, δεσποινίς Μπένετ, το συμφέρον - γιατί μην περιμένετε να σας προσέξουν η οικογένεια ή οι φίλοι του, αν ενεργείτε εσκεμμένα ενάντια στις προθέσεις όλων. Θα σας κατακρίνουν, θα σας υποτιμούν και θα σας περιφρονούν όλοι όσοι σχετίζονται μαζί του. Η σχέση σας θα είναι μια ντροπή - το όνομά σας δεν θα αναφερθεί ποτέ από κανέναν μας.»
Στο τέλος της δυσάρεστης σύγκρουσής τους, η Ελισάβετ καταλήγει σε μια τελική και κρίσιμη απόφαση:
«Είμαι αποφασισμένη να ενεργήσω μονάχα με τον τρόπο που, κατά τη γνώμη μου, θα συμβάλλει στην ευτυχία μου, χωρίς να αναφέρομαι σε εσάς ή σε οποιοδήποτε πρόσωπο το οποίο δεν έχει καμία σχέση μαζί μου.»
Ο φόβος είναι ο κύριος μοχλός των απειλών της Λαίδης Κάθριν: προσπαθεί να εκφοβίσει την Ελισάβετ, ώστε να φοβάται to πώς θα της φερθεί η κοινωνία και να μην έχει τη δυνατότητα να επιλέξει από την «αγορά» του γάμου. Ευτυχώς, η Ελισάβετ αντιστέκεται σε αυτή την παρέμβαση, για να επιδιώξει τη βέλτιστη ευτυχία.
Ενώ ο φόβος γίνεται εργαλείο της Λαίδης Κάθριν για τον έλεγχο της δομής της κοινωνίας, το εργαλείο αυτό χρησιμοποιείται συνήθως από άλλους τρίτους παρεμβαίνοντες - όπως το κράτος - στην αγορά.
Όπως σημείωσε ο ίδιος ο Adam Smith:
«Ο φόβος είναι σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις ένα άθλιο εργαλείο διακυβέρνησης και ειδικότερα δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιείται εναντίον οποιασδήποτε τάξης ανθρώπων που έχουν την παραμικρή αξίωση ανεξαρτησίας.»
Κατά τη διάρκεια της Ιστορίας, το κράτος συνεχίζει να δείχνει πώς χρησιμοποιεί το φόβο ως κοινή τακτική για τον έλεγχο της κοινωνίας, είτε πρόκειται για την Κόκκινη Τρομοκρατία, το Manhattan Project , τον Ψυχρό Πόλεμο ή τα lockdown για τον Covid-19 , για να αναφέρουμε μερικά μόνο παραδείγματα.
Ενώ τα τρίτα μέρη - είτε πρόκειται για την Λαίδη Κάθριν, είτε για τις κυβερνήσεις - μπορεί να φαίνεται ότι ενδιαφέρονται για τα αποτελέσματα της κοινωνίας, οι ενέργειές τους αποδεικνύονται ιδιοτελείς. Η Λαίδη Κάθριν ενδιαφέρεται κυρίως για τη διατήρηση της γενεαλογίας της και του οικογενειακού της πλούτου. Παρομοίως, οι πολιτικοί τείνουν να ενδιαφέρονται για την επανεκλογή τους, να λαμβάνουν χάρες από ομάδες ειδικών συμφερόντων ή να κερδίζουν δυνητικά προσοδοφόρες θέσεις στα διοικητικά συμβούλια εταιρειών.
Ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι όταν ο πρώην πρόεδρος Τραμπ επέβαλε δασμό 50% στα πλυντήρια ρούχων, ανταποκρινόμενος στις καταγγελίες της κατασκευάστριας εταιρείας Whirlpool του Μίσιγκαν ότι οι εγχώριοι παραγωγοί κινδύνευαν από τους ξένους ανταγωνιστές. Λόγω της πίεσης της Whirlpool και της εστίασης στην προστασία των Αμερικανών παραγωγών, η κυβέρνηση παρενέβη, διαλύοντας το «ρομάντσο» στην αγορά, μεταξύ των καταναλωτών και των ξένων παραγωγών πλυντηρίων ρούχων.
Σε αντίθεση με τις άφθονες επιλογές που υπάρχουν μέσα σ' ένα κουτί σοκολατάκια, οι επιλογές για τα πλυντήρια ρούχων είναι πιο λιγοστές, καθώς οι τιμές αυξάνονται λόγω των δασμών. Οι ξένες εταιρείες αντιμετωπίζουν στενότερα περιθώρια κέρδους και θα μπορούσαν να εκδιωχθούν εντελώς από την αγορά των ΗΠΑ. Οι επιζήμιες παρεμβάσεις των κυβερνήσεων στην αγορά θέτουν συνολικά υπό αμφισβήτηση τα κίνητρα ενός τρίτου μέρους: οι πολιτικοί εκλέγονται για να υπηρετούν τον λαό, ωστόσο η πλειονότητα των ανθρώπων (καταναλωτές) στερείται αγαθά κι υπηρεσίες εξαιτίας της παρέμβασής τους.
Ευτυχώς, η ηρωίδα της Ώστιν έχει αποφασίσει να δράσει ανεξάρτητα και φωτίζει έξυπνα το γενικότερο ζήτημα: ότι η Λαίδη Κάθριν είναι «τόσο εντελώς άσχετη με αυτήν». Γιατί οι άνθρωποι πρέπει να εμπιστεύονται τις κρίσεις άλλων που δεν τους γνωρίζουν; Γιατί να αναθέτουν σε άλλους - ξένους, που δεν έχουν καμία σχέση μαζί τους - να λαμβάνουν αποφάσεις για λογαριασμό τους, είτε αυτές αφορούν το γάμο είτε την πολιτική;
Όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι η Ώστιν σχολιάζει το κράτος. Η πεζογραφία της είναι χρήσιμη για τον σχολιασμό της ανθρώπινης συμπεριφοράς και αλληλεπίδρασης, των παραγόντων λήψης αποφάσεων, των παντρεμένων ζευγαριών, των αρνητικών κοινωνικών επιρροών, κ.ο.κ. Η ομορφιά της λογοτεχνίας είναι ότι μπορεί να χρησιμεύσει ως πρότυπο της οικονομικής συμπεριφοράς.
Τι είναι παρόμοιο στον έρωτα και στις επαγγελματικές σχέσεις; Και τα δύο είναι σχέσεις, που προκύπτουν από εθελοντικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ανθρώπων και την εξάρτηση του ενός από τον άλλο για την προώθηση της ανθρώπινης ευημερίας. Έτσι, η εμπλοκή ενός άλλου, τρίτου μέρους θα μπορούσε να καταστρέψει το αμοιβαίο όφελος μιας εκκολαπτόμενης σχέσης.
Όπως βλέπουμε από τα αρχέτυπα της Ώστιν και από το ιστορικό των κυβερνήσεων, αυτά τα τρίτα μέρη που παρεμβαίνουν έχουν τη δυνατότητα να καταστρέψουν το «ειδύλλιο» μεταξύ δύο μεμονωμένων παραγόντων της αγοράς. Οι σχέσεις μεταξύ μιας επιχείρησης και ενός πελάτη, ή μεταξύ δύο εραστών, μπορούν να διαρκέσουν μια ζωή και να δημιουργήσουν τρομερή ευημερία, χωρίς να απαιτείται η ανάμειξη εξωτερικών συμμετεχόντων.