Στην πραγματικότητα, ο νεοφιλελευθερισμός προτείνει έναν “τρίτο δρόμο” μεταξύ του κλασικού φιλελευθερισμού και του σοσιαλισμού. Περίπου αυτό που αποκαλείται “σοσιαλδημοκρατία”
Υπάρχουν πολλές λέξεις που έχουν δει το νόημά τους να ξεχειλώνεται από τη λανθασμένη ή την υπερβολική χρήση, όπως, ας πούμε “αλλαγή”, ή “φασισμός” ή “μνημόνιο”. Ή “ανθρωπιστική κρίση”. Λίγες όμως έχουν ξεχειλωθεί περισσότερο από το “νεοφιλελευθερισμό”, την αγαπημένη βρισιά των αριστερόφωνων κάθε είδους και απόχρωσης. Ο νεοφιλελευθερισμός είναι… Δεν ξέρω πώς να ολοκληρώσω αυτή την πρόταση. Ο ορισμός της λέξης είναι βολικά ομιχλώδης, είναι λες και ο νεοφιλελευθερισμός είναι σαν το Μάτριξ, δεν μπορείς να τον περιγράψεις, μόνο να τον αισθανθείς.
Ο βρετανός δημοσιογράφος Πολ Μέισον, ο καταγοητευμένος από το προεκλογικό ονειρικό αντιμνημονιακό αφήγημα του ΣΥΡΙΖΑ, θα τα θυμάστε φαντάζομαι, προσπάθησε πρόσφατα να δώσει έναν ορισμό του νεοφιλελευθερισμού σε άρθρο για το νέο βιβλίο του. Ένας προβεβλημένος θεωρητικός ακτιβιστής του ουτοπικού αριστερισμού (“Μετακαπιταλισμός” λέγεται το βιβλίο του, σας παρακαλώ πολύ), ε, θα περίμενε κανείς ότι μπορεί να περιγράψει συνοπτικά με λέξεις το μπαμπούλα, το μεγάλο εχθρό. Ε, να ο ορισμός του. Και, σας παρακαλώ, αν πίνετε κάτι αφήστε στο στην άκρη για λίγο, είναι κρίμα να το φτύσετε στην οθόνη, ή να πνιγείτε:
“Νεοφιλελευθερισμός είναι το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα που διαμορφώνεται γύρω από νεοφιλελεύθερες πρακτικές και θεσμούς, που με τη σειρά τους καθοδηγούνται από μια ευρέως διαδεδομένη και αυθόρμητα αναπαραγόμενη ιδεολογία και διοικείται από μια ελίτ που συμπεριφέρεται με νεοφιλελεύθερο τρόπο, παρ’ όλες τις αντικρουόμενες και μετριοπαθείς ιδέες που μπορεί να έχει στο κεφάλι”.
Καταλάβατε τίποτε; Όχι;
Μα αυτό είναι το νόημα.
Φυσικά ο νεοφιλελευθερισμός είναι υπαρκτός όρος, περιέγραφε μια οικονομική θεωρία που υπήρξε στ’ αλήθεια. Ο νεοφιλελευθερισμός πρότεινε έναν “τρίτο δρόμο” μεταξύ του κλασικού φιλελευθερισμού και του σοσιαλισμού. Περίπου αυτό που αργότερα κάποιοι θα αποκαλούσαν “σοσιαλδημοκρατία”. Παρ’ όλα αυτά, η λέξη μαγαρίστηκε όταν την υπέκλεψαν οι μαρξιστές για να περιγράψουν κάτι εντελώς διαφορετικό, τον Βελζεβούλ του άκρατου και ανεξέλεγκτου καπιταλισμού που υποτίθεται ότι επιβαλλόταν στον κόσμο από τη δεκαετία του ’80 και μετά. Αυτός ο Βελζεβούλ φυσικά είναι μια καρικατούρα, ένα ασαφές, θεωρητικό, απάνθρωπο οικονομικό μοντέλο με ομιχλώδη χαρακτηριστικά, που στην πραγματικότητα δεν έχει εφαρμοστεί σε κανένα κράτος του κόσμου, ούτε στη Χιλή του Πινοσέτ, ούτε στη Βρετανία της Θάτσερ, ούτε στις ΗΠΑ του Ρέιγκαν. Αλλά αυτό δεν έχει σημασία. Ο όρος κατοχυρώθηκε για να περιγράφει γενικά τον σκοτεινό εχθρό της απανταχού αριστεράς, το βολικό μπαμπούλα για όποιον δεν συμπαθεί το δυτικό κόσμο και/ή τη ζωή του και προσβλέπει στην λαϊκή επανάσταση ως λύση για τα προβλήματα της ανθρωπότητας.
Έτσι και στην Ελλάδα, ο εχθρός είναι ο νεοφιλελευθερισμός. Στην Ελλάδα, που στο δείκτη οικονομικής ελευθερίας βγαίνει 138η από 178 χώρες του κόσμου, πιο κάτω από το Βιετνάμ. Για να το επαναλάβουμε: Το Βιετνάμ, μια από τις τέσσερις τελευταίες κομμουνιστικές χώρες του κόσμου, έχει πιο φιλελεύθερη οικονομία από την Ελλάδα. Και παρ’ όλα αυτά, το αφήγημα λέει ότι το πρόβλημα της Ελλάδας είναι ο νεοφιλελευθερισμός. Ε, εντάξει. Τόσα και τόσα έχει πιστέψει αυτός ο λαός, αν του πεις ότι τον χρεωκόπησε ο νεοφιλελευθερισμός, ή ότι πάσχει από αβιταμίνωση επειδή τρώει πολλές βιταμίνες, ε, γιατί να μην τα πιστέψει κι αυτά, καθώς περιμένει τον Αλέξη Τσίπρα να του καταργήσει τον ΕΝΦΙΑ και τον Αρτέμη Σώρρα να του πληρώσει τα χρέη.
Οι νεοφιλελεύθεροι (ή “νεοφιλελέδες”), λοιπόν, όλοι όσοι δεν υιοθετούν το κυρίαρχο αφήγημα του επαναστατικού, αριστερόφωνου, αντιμνημονιακού-μα-μνημονιακότατου (με λυγμούς) καθεστώτος, θεωρούνται από το καθεστωτικό αφήγημα ένα ενιαίο πράγμα, κακό πράγμα, αντιδραστικό. Βεβαίως, δεν είναι ένα ενιαίο πράγμα.
Ένα ανάποδο, εξίσου τεχνητό αφήγημα θα ήθελε όλους όσοι απορρίπτουν το σοσιαλισμό ως ρεαλιστικό οικονομικό μοντέλο του 21ου αιώνα να είναι ένα μασίφ μονομπλόκ από ενάρετους οπαδούς της λογικής, γνήσια τέκνα του διαφωτισμού. Δεν είναι. Η σούπα περιλαμβάνει δεξιούς κρατιστές, ρατσιστές που θέλουν να πετάξουν τους μετανάστες στη θάλασσα, οπαδούς της Άυν Ραντ που πιστεύουν ότι οι φτωχοί είναι φτωχοί επειδή δεν δουλεύουν αρκετά, και κάπου στο βάθος και κάτι γραφικούς που πιστεύουν στην ελευθερία του ατόμου, στην ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων και αγαθών στη Γη, στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και το ρόλο των κρατών στην καταπολέμηση της φτώχειας και των ανισοτήτων.
Αυτοί οι τελευταίοι αδικούνται περισσότερο από όλους από αυτή την ιστορία. Γιατί τους έχουν κλέψει την καταλληλότερη λέξη που θα μπορούσε να τους χαρακτηρίζει.