Το 1920, ο Ludwig von Mises έγραψε μια ολοκληρωμένη κριτική των οικονομικών του σοσιαλισμού, η οποία εγκαινίασε τη «συζήτηση για τον υπολογισμό». Η σημασία του κεφαλαιώδους δοκιμίου του, «Οικονομικός Υπολογισμός στη Σοσιαλιστική Κοινοπολιτεία», όπως γράφει σε ένα υστερόγραφο ο ανώτερος συνεργάτης του Ινστιτούτου Mises Joseph Salerno, είναι ότι «εκτείνεται πολύ πέρα από την καταστροφική απόδειξη της αδυναμίας της σοσιαλιστικής οικονομίας και κοινωνίας. Παρέχει το σκεπτικό για το σύστημα τιμών, τις αμιγώς ελεύθερες αγορές, την ασφάλεια της ατομικής ιδιοκτησίας ενάντια σε κάθε καταπάτηση και το υγιές χρήμα. Η θέση του θα συνεχίσει να είναι επίκαιρη όσο οι οικονομολόγοι και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θέλουν να κατανοήσουν γιατί ακόμη και οι μικρές κυβερνητικές οικονομικές παρεμβάσεις αποτυγχάνουν σταθερά να επιτύχουν κοινωνικά ωφέλιμα αποτελέσματα».
Αλλά ο Mises αναγνώρισε επίσης ότι οι οικονομικές πλάνες του σοσιαλισμού ήταν μόνο ένα μέρος του προβλήματος. Κατά συνέπεια, επέκτεινε την κριτική του στον σοσιαλισμό, στο ολοκληρωμένο βιβλίο του Socialism: An Economic and Sociological Analysis. Εκεί όχι μόνο ανέλυσε διεξοδικά όλες τις μορφές του παρεμβατισμού, αλλά ασχολήθηκε με την πολιτική, την ιστορία, την ιδιοκτησία, την ηθική, ακόμη και τη θρησκεία.
Πράγματι, ως αγνωστικιστής, ο Mises έγραψε πολλά για τη θρησκεία. Ο αριθμός των αναφορών που κάνει στη θρησκεία είναι εντυπωσιακός, καθώς ξεπερνά τις διακόσιες πέντε στο δημοσιευμένο έργο του. Αναφέρει τον Θεό πάνω από διακόσιες πενήντα φορές στα γραπτά του. Υπάρχουν επτά αναφορές στη θρησκεία στην πρώτη σελίδα του βιβλίου του Human Action. Τα βιβλία του «Omnipotent Government», «Theory and History» και «Socialism» είναι διάσπαρτα από αναφορές στη θρησκεία.
Γιατί λοιπόν θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει τι είχε να πει ο Mises για τη θρησκεία; Δεν είπε άραγε ο ίδιος ο Mises «Είμαι οικονομολόγος, όχι κήρυκας της ηθικής» ; [1]. Αυτά που είπε ο Mises για τη θρησκεία είναι σημαντικά για δύο λόγους.
Η θρησκεία δεν μπορεί να διαχωριστεί από τη μελέτη της ιστορίας. Η ίδια η Βίβλος είναι πρωτίστως ένα βιβλίο ιστορίας, όχι ένα θρησκευτικό βιβλίο. Ο Mises είχε έντονη αίσθηση της ιστορίας και ήταν εξαιρετικά διαβασμένος, κάτι που, σε προηγούμενες εποχές, θα περιελάμβανε και τη Βίβλο. Αναγνώριζε όχι μόνο τη θέση της Βίβλου στην ιστορία, αλλά και το κύρος της, ακόμη και αν δεν συμμεριζόταν τα δόγματά της. Ο Mises παραθέτει μάλιστα τη Γραφή σε τριάντα δύο περιπτώσεις σε όλα τα γραπτά του. [2]
Έτσι, σε αντίθεση με πολλούς άθρησκους, ο Μίζες γνώριζε καλά τη θρησκεία. Αναφέρει τα δόγματα, τα έθιμα, τις τις συνήθειες και τις δραστηριότητες διαφόρων αιρέσεων. Αναφέρεται σε θρησκευόμενους ανθρώπους και γεγονότα της ιστορίας. Οι θρησκευτικές διαμάχες και συγκρούσεις είναι ένα θέμα που αγγίζει συχνά: το «μεγάλο σχίσμα» της Ανατολικής και της Δυτικής Εκκλησίας, ο αντισημιτισμός, οι Σταυροφορίες, η Ιερά Εξέταση, η Μεταρρύθμιση και η Αντιμεταρρύθμιση.
Τα γραπτά του Mises είναι γεμάτα από θρησκευτικές εικόνες:
«Ο Φιλισταίος θα είναι αρκετά διατεθειμένος να παραιτηθεί από τα εισιτήρια που τον εισάγουν σε εκθέσεις τέχνης με αντάλλαγμα ευκαιρίες για μια ευχαρίστηση που κατανοεί ευκολότερα.» [3]
«Η ιδέα αυτής της τρίτης λύσης είναι πράγματι πολύ παλιά, και οι Γάλλοι την έχουν βαπτίσει εδώ και καιρό με ένα σχετικό όνομα». [4]
Το αν οι Ιταλοί φασίστες «γνώριζαν ή όχι ότι το ευαγγέλιό τους ήταν απλώς ένα αντίγραφο του βρετανικού συντεχνιακού σοσιαλισμού, είναι αδιάφορο». [5]
Από το Κομμουνιστικό Μανιφέστο οι Προοδευτικοί έμαθαν «ότι ο ερχομός του σοσιαλισμού είναι αναπόφευκτος και θα μετατρέψει τη γη σε κήπο της Εδέμ». [6]
Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι «η καλή οικονομική επιστήμη θα έπρεπε να είναι και θα μπορούσε να είναι αμερόληπτη και ότι μόνο οι κακοί οικονομολόγοι αμαρτάνουν ενάντια σε αυτό το αξίωμα.» [7]
Οι σοσιαλιστές «διακήρυξαν το σοσιαλιστικό πρόγραμμα ως δόγμα σωτηρίας». [8]
«Αν βρέχει μάννα για σαράντα χρόνια, αν τα άλλα πράγματα είναι ίδια, η τιμή του μάννα πρέπει να πέσει». [9]
Σύμφωνα με τους Μαρξιστές, «η ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής είναι η Ερυθρά Θάλασσα που εμποδίζει το δρόμο μας προς τη Γη της Επαγγελίας της γενικής ευημερίας». [10]
Η κοινή γνώμη «βλέπει με καχυποψία τον πλούτο που αποκτάται από το εμπόριο και τη βιομηχανία και τον θεωρεί συγχωρητέο μόνο αν ο ιδιοκτήτης του εξιλεώνεται προικοδοτώντας φιλανθρωπικά ιδρύματα.» [11]
Ο Μαρξ γνώριζε ότι «η τελική αιτία της ιστορικής εξέλιξης ήταν η εγκαθίδρυση της σοσιαλιστικής χιλιετίας.» [12]
Επιφανείς συγγραφείς της ιστορίας «έχουν κηρύξει το ευαγγέλιο του πολέμου, της βίας και του σφετερισμού.» [13]
Δεν μπορεί κανείς να αποφύγει τη θρησκεία όταν μελετά τα έργα του Mises. Υπάρχει όμως κι ένας άλλος λόγος για να σημειώσει κανείς αυτά που είπε ο Mises για τη θρησκεία, γιατί στην εποχή του Mises, όπως και στη δική μας, τα θρησκευτικά επιχειρήματα υπέρ του σοσιαλισμού αποδεικνύονται τα πιο δυσεπίλυτα -πηγάζουν από βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις για τον Θεό και τον άνθρωπο και τον σκοπό του σύμπαντος. Και όμως, τα επιχειρήματα πρέπει να αντιμετωπιστούν.
Γράφοντας στα μέσα του εικοστού αιώνα, ο Μίζες παρατήρησε για τον χριστιανισμό και τον σοσιαλισμό: «Οι χριστιανικές εκκλησίες και αιρέσεις δεν πολέμησαν τον σοσιαλισμό. Βήμα προς βήμα αποδέχτηκαν τις βασικές πολιτικές και κοινωνικές ιδέες του. Σήμερα, με ελάχιστες εξαιρέσεις, απορρίπτουν ευθέως τον καπιταλισμό και υποστηρίζουν είτε τον σοσιαλισμό είτε παρεμβατικές πολιτικές που πρέπει αναπόφευκτα να οδηγήσουν στην εγκαθίδρυση του σοσιαλισμού.» [14]
Δυστυχώς, τίποτα δεν έχει αλλάξει από τότε που ο Μίζες έγραψε αυτό το κείμενο πριν από σχεδόν πενήντα χρόνια. Οι φιλελεύθερες εκκλησίες και τα δόγματα που έχουν σχεδόν εγκαταλείψει τον παραδοσιακό ορθόδοξο χριστιανισμό, έχουν επίσης εγκαταλείψει την ελεύθερη αγορά. Οι εκκλήσεις τους για «ισότητα» και «κοινωνική δικαιοσύνη» είναι εκκλήσεις για σοσιαλισμό, καθαρά και ξάστερα.
Οι συντηρητικοί εκκλησιαστικοί σήμερα είναι ως επί το πλείστον παρεμβατικοί μέχρι το κόκαλο. Η υποστήριξή τους σε πρωτοβουλίες και ηθικές σταυροφορίες που χρηματοδοτούνται από την κυβέρνηση, τα αδιάκοπα αιτήματά τους για συνταγματικές τροποποιήσεις και η αποδοχή της κρατικής παρέμβασης, εφόσον αυτή γίνεται για λογαριασμό των σκοπών τους, ξεπερνιούνται μόνο από την άγνοιά τους για τις πιο βασικές οικονομικές αρχές. Να διαβάσω τον Mises; Ήταν αγνωστικιστής Εβραίος, γιατί να διαβάσω τον Mises;
Ο Μίζες δεν απέφευγε να ασχοληθεί με τους θρήσκους υπερασπιστές του σοσιαλισμού. Δικαίως επικρίνει τους θρήσκους αρνητές του καπιταλισμού, για τους οποίους το μόνο τους πρόβλημα με τους μαρξιστές σοσιαλιστές είναι «η προσήλωσή τους στον αθεϊσμό ή την εκκοσμίκευση». [15] Ο Mises επισημαίνει με οξυδέρκεια ότι «πολλοί χριστιανοί συγγραφείς απορρίπτουν τον μπολσεβικισμό μόνο και μόνο επειδή είναι αντιχριστιανικός». [16] Η Εκκλησία «αντιτίθεται σε κάθε σοσιαλισμό που πρόκειται να πραγματοποιηθεί σε οποιαδήποτε άλλη βάση εκτός από τη δική της. Είναι εναντίον του σοσιαλισμού όπως τον αντιλαμβάνονται οι άθεοι, γιατί αυτό θα έπληττε τις ρίζες της -αλλά δεν διστάζει να προσεγγίσει τις σοσιαλιστικές ιδέες, εφόσον αυτή η απειλή επαναληφθεί.» [17]
Ωστόσο ο Μίζες δεν καταδίκασε τις θρησκευτικές ιδέες επειδή ήταν αγνωστικιστής. Αντιθέτως: «Οι δημοφιλείς επιθέσεις κατά της κοινωνικής φιλοσοφίας του Διαφωτισμού και του ωφελιμιστικού δόγματος, όπως το δίδαξαν οι κλασικοί οικονομολόγοι, δεν προήλθαν από τη χριστιανική θεολογία, αλλά από θεϊστικούς, αθεϊστικούς και αντιθεϊστικούς συλλογισμούς». [18] Θα ήταν επομένως «σοβαρό λάθος να συμπεράνουμε ότι οι επιστήμες της ανθρώπινης δράσης» και ο φιλελευθερισμός είναι «αντιθεϊστικοί και εχθρικοί προς τη θρησκεία. Είναι ριζικά αντίθετες σε όλα τα συστήματα θεοκρατίας. Είναι όμως εντελώς ουδέτερες σε σχέση με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις που δεν διεκδικούν να παρέμβουν στη διεξαγωγή των κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών υποθέσεων.» [19]
Το γεγονός είναι ότι όχι μόνο οι άθεοι, αλλά ακόμη και οι θρήσκοι έχουν σχεδόν καθολικά αποδεχτεί τον σοσιαλισμό και τον παρεμβατισμό. Είναι όλοι ένοχοι, όπως τραγικά αναγνώρισε ο Mises: «Οι άθεοι καθιστούν τον καπιταλισμό υπεύθυνο για την επιβίωση του χριστιανισμού. Αλλά οι παπικές εγκύκλιοι κατηγορούν τον καπιταλισμό για την εξάπλωση της αλλοθρησκείας και τις αμαρτίες των συγχρόνων μας, και οι προτεσταντικές εκκλησίες και αιρέσεις δεν είναι λιγότερο έντονες στην καταγγελία της καπιταλιστικής απληστίας». [20]
Κατά συνέπεια, ο Mises επικρίνει ταυτόχρονα τόσο τη θρησκεία όσο και τον αθεϊσμό για τις ίδιες οικονομικές πλάνες. Τόσο ο «χριστιανικός σοσιαλισμός» όσο και ο «αθεϊστικός σοσιαλισμός» έχουν επιφέρει τη «σημερινή κατάσταση σύγχυσης» στον κόσμο σήμερα. [21] Τόσο οι ευσεβείς χριστιανοί όσο και οι «ριζοσπάστες άθεοι απέρριπταν την οικονομία της αγοράς». [22] Τόσο οι θρήσκοι όσο και οι άθεοι απέρριπταν τις ιδέες του laissez faire. [23] «Οι μαχητικοί αντιθεϊστές καθώς και οι χριστιανοί θεολόγοι είναι σχεδόν ομόφωνοι στην παθιασμένη απόρριψη της οικονομίας της αγοράς». [24]
Ένας λόγος που ο Mises χρησιμοποίησε τόσο πολύ την θρησκευτική ορολογία στα γραπτά του είναι ότι θεωρούσε τους υποστηρικτές του κράτους ως θιασώτες μιας θρησκείας. Το κράτος έχει τους ιερείς του, τους οποίους οι άνθρωποι θεωρούν αλάθητους, [25] καθώς και τους μοναχούς του για να το υπηρετούν. [26] Ο Mises ονομάζει την ειδωλοποίηση του κράτους «κρατολατρεία», [27] την οποία κατατάσσει ως μια ψεύτικη θρησκεία μαζί με τον σοσιαλισμό και τον σωβινισμό. [28] Οι υποστηρικτές της «νέας θρησκείας της κρατολατρείας» είναι ακόμη πιο φανατικοί και μισαλλόδοξοι από ό,τι ήταν οι Μωαμεθανοί κατακτητές της Αφρικής και της Ισπανίας. [29]
Αν οι υποστηρικτές του κράτους είναι θιασώτες της θρησκείας της κρατολατρείας, το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι το κράτος μετατρέπεται σε θεό. Το πώς διάφοροι σοσιαλιστές και παρεμβατιστές μετατρέπουν το κράτος σε θεό είναι ένα θέμα που εμφανίζεται σε όλα τα έργα του Mises. [30] Συχνά παραθέτει ή αναφέρεται στον Γερμανό σοσιαλιστή Ferdinand Lassalle (1825-1864), ο οποίος είπε στ' αλήθεια ότι «Το κράτος είναι Θεός». [31] Και μόλις το κράτος μετατραπεί σε θεό: «Αυτός που διακηρύσσει τη θεϊκή υπόσταση του κράτους και το αλάθητο των ιερέων του, των γραφειοκρατών, θεωρείται αμερόληπτος μελετητής των κοινωνικών επιστημών. Όλοι όσοι προβάλλουν αντιρρήσεις στιγματίζονται ως προκατειλημμένοι και στενόμυαλοι». [32] Ο Mises αναφέρει ότι το κράτος, όπως και μια θρησκεία, θεωρεί κάποια πράγματα ως αίρεση. [33] Συζητώντας για το πώς οι κυβερνήσεις σκοπεύουν να «περιορίσουν την ελευθερία της οικονομικής σκέψης», επισημαίνει πώς ορισμένοι πιστεύουν ότι «η κυβέρνηση είναι από τον Θεό και έχει το ιερό καθήκον να εξοντώσει τον αιρετικό». [34]
Αλλά δεν είναι μόνο τα θρησκευτικά επιχειρήματα υπέρ του σοσιαλισμού που είναι τόσο βαθιά ριζωμένα. Το ίδιο συμβαίνει σήμερα και με τα θρησκευτικά επιχειρήματα υπέρ του πολέμου. Μπορούμε να επιχειρηματολογήσουμε κατά του πολέμου, του πιο βίαιου από όλα τα σοσιαλιστικά μέσα, και να το κάνουμε με οικονομικά, ιστορικά και φιλοσοφικά επιχειρήματα. Και όμως, πολλοί υποστηρικτές του πολέμου στο Ιράκ δεν ενδιαφέρονται καθόλου για αυτά τα ζητήματα. Αυτό ισχύει για τα θρησκευτικά επιχειρήματα για οποιοδήποτε θέμα. Κάντε ένα θέμα θρησκευτικό, και οι αδιάφοροι και απαθείς ξαφνικά ενδιαφέρονται. Συνδέστε τη θρησκεία με έναν σκοπό και κάποιος θα είναι πρόθυμος να πεθάνει γι' αυτόν.
Αυτό που οδηγεί πολλούς υποστηρικτές αυτού του πολέμου είναι η πίστη. Συγκεκριμένα, έχουν καταλήξει να πιστεύουν ότι ο Χριστιανισμός έχει δώσει άδεια γι' αυτόν τον πόλεμο και ο Θεός τον έχει ευλογήσει και το έθνος που τον διεξάγει, ή τουλάχιστον αυτό δηλώνουν προς τα έξω (αν και το βρίσκω περίεργο ότι πάνω από 1.400 νεκροί Αμερικανοί στρατιώτες είναι ο τρόπος του Θεού να ευλογήσει την Αμερική). Στην πραγματικότητα, όμως, οι χριστιανοί υποστηρικτές του πολέμου στο Ιράκ μοιάζουν περισσότερο με τους μουσουλμανικούς στρατούς στους οποίους αναφέρεται ο Mises, οι οποίοι «κατέκτησαν ένα μεγάλο μέρος της περιοχής της Μεσογείου», ενώ πίστευαν ότι «ο Θεός τους ήταν υπέρ των μεγάλων, καλά εξοπλισμένων και επιδέξια καθοδηγούμενων ταγμάτων». [35]
Όσοι ανησυχούν για το μέλλον της ελευθερίας πρέπει να ακολουθήσουν το παράδειγμα του Mises και να μην αποφεύγουν να ασχοληθούν με αυτά τα θρησκευτικά επιχειρήματα. Έκανα μια προσπάθεια να το κάνω αυτό στο βιβλίο μου Christianity and War and Other Essays Against the Warfare State. Εκεί υποστηρίζω ότι ο χριστιανικός ενθουσιασμός για το κράτος, τους πολέμους του και τους πολιτικούς του είναι προσβολή προς τον Σωτήρα, αντίθετος προς τις Γραφές και μια επίδειξη της βαθιάς άγνοιας που έχουν πολλοί χριστιανοί για την ιστορία. Οι χριστιανοί που επιδοκιμάζουν το κράτος πολέμου και τις νεφελώδεις σταυροφορίες του κατά του «κακού» έχουν εξαπατηθεί. Δεν υπάρχει τίποτα «χριστιανικό» στον επιθετικό μιλιταρισμό του κράτους, στους παράλογους πολέμους του, στις επεμβάσεις του στις υποθέσεις άλλων χωρών και στην επεκτεινόμενη αυτοκρατορία του.
Ο Paul Craig Roberts επισήμανε πρόσφατα πώς «οι ευαγγελιστές, τρομοκρατημένοι από τις διαμαρτυρίες της εποχής του Βιετνάμ για τον πόλεμο της Αμερικής κατά του "άθεου κομμουνισμού", στράφηκαν στον στρατό ως το αποθετήριο των παραδοσιακών αμερικανικών αρετών».
Δυστυχώς, το ίδιο πράγμα έγινε ουσιαστικά και σε σχέση με το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα. Ένα σημείο που δεν θίγω σε κανένα από τα δοκίμια του βιβλίου μου είναι ένας πιθανός λόγος για τον οποίο ορισμένοι ευαγγελικοί χριστιανοί σπεύδουν να υποστηρίξουν το κράτος και το καταναγκαστικό, επιθετικό του όπλο , τον στρατό, στους διάφορους πολέμους και επεμβάσεις του. Αυτός ο λόγος είναι η υποστήριξή τους στην κρατική παρέμβαση γενικά. Η επέμβαση στο εσωτερικό οδηγεί αναπόφευκτα σε επέμβαση στο εξωτερικό, όπως λέει ο Mises όταν γράφει για τα οικονομικά του πολέμου: «Αυτό που μετέτρεψε τον περιορισμένο πόλεμο μεταξύ βασιλικών στρατών σε ολικό πόλεμο, τη σύγκρουση μεταξύ λαών, δεν είναι οι τεχνικές λεπτομέρειες της στρατιωτικής τέχνης, αλλά η αντικατάσταση του laissez-faire κράτους από το κράτος πρόνοιας». [36]
Τα θρησκευτικά επιχειρήματα υπέρ του σοσιαλισμού και του πολέμου είναι στην πραγματικότητα επιχειρήματα υπέρ του κράτους. Οι συντηρητικοί που καταγγέλλουν το κράτος πρόνοιας ενώ υποστηρίζουν το κράτος πολέμου είναι τρομερά ασυνεπείς. Ο Mises μας υπενθυμίζει ότι «όποιος επιθυμεί την ειρήνη μεταξύ των λαών πρέπει να πολεμήσει τον κρατισμό». [37] Όσοι θέλουν «ειρήνη μεταξύ των εθνών πρέπει να επιδιώξουν να περιορίσουν το κράτος και την επιρροή του με τον πιο αυστηρό τρόπο». [38] Ο παρεμβατισμός κάθε είδους είναι κατάρα, διότι «η κυβερνητική παρέμβαση σημαίνει πάντα είτε βίαιη δράση είτε την απειλή τέτοιας δράσης. Η κυβέρνηση είναι σε τελευταία ανάλυση η απασχόληση ένοπλων ανδρών, αστυνομικών, χωροφυλάκων, στρατιωτών, δεσμοφυλάκων και δήμιων. Το βασικό χαρακτηριστικό της κυβέρνησης είναι η επιβολή των διαταγμάτων της με ξυλοδαρμούς, δολοφονίες και φυλακίσεις. Όσοι ζητούν περισσότερη κυβερνητική παρέμβαση ζητούν τελικά περισσότερο καταναγκασμό και λιγότερη ελευθερία». [39]
Δεν υπάρχουν λογικά επιχειρήματα, θρησκευτικά ή άλλα, υπέρ του σοσιαλισμού, του παρεμβατισμού ή του πολέμου. Τα θρησκευτικά επιχειρήματα μπορούν και πρέπει να αντιμετωπίζονται με κάθε ευκαιρία.
------------------------------------------------------
1. Ludwig von Mises, Between the Two World Wars: Monetary Disorder, Interventionism, Socialism, and the Great Depression, vol. 2 of Selected Writings of Ludwig von Mises, ed. by Richard M. Ebeling (Indianapolis: Liberty Fund, 2002), p. 201.
2. Μερικές φορές ο Mises παραθέτει απευθείας έναν στίχο, στίχους ή μέρος ενός στίχου. Άλλες φορές συνοψίζει ή παραφράζει έναν στίχο ή ένα απόσπασμα. Στις περισσότερες περιπτώσεις δίνεται η αναφορά στη Γραφή, είτε στο κείμενο είτε σε υποσημείωση, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις δεν δίνεται σε καμία από τις δύο. Ο συνολικός αριθμός των εδαφίων που παραθέτει ο Mises (ολικά ή μερικά) είναι σαράντα τέσσερα, από δώδεκα από τα εξήντα έξι βιβλία της Βίβλου. Υπάρχουν έξι βιβλία του Μίζες στα οποία παραθέτει τη Γραφή μόνο μία φορά (Economic Freedom and Interventionism- Nation, State, and Economy- Planning for Freedom- Omnipotent Government- Volume 3 of Selected Writings of Ludwig von Mises, Human Action), ένα στο οποίο το παραθέτει δύο φορές (Planned Chaos), ένα στο οποίο το παραθέτει επτά φορές (Theory and History), και ένα στο οποίο παραθέτει τη Γραφή δεκαεπτά φορές (Socialism).
3. Ludwig von Mises, Economic Calculation in the Socialist Commonwealth, trans. by S. Adler (Auburn: Ludwig von Mises Institute, 1990), p. 5.
4. Ludwig von Mises, Planning for Freedom and Sixteen Other Essays and Addresses, 4th ed. (Grove City: Libertarian Press, 1980), p. 2
5. Ludwig von Mises, Human Action: A Treatise on Economics, scholars ed. (Auburn: Ludwig von Mises Institute, 1998), p. 813.
6. Mises, Planning for Freedom, p. 94.
7. Mises, Human Action , p. 879.
8. Mises, Human Action , p. 879.
9. Mises, Selected Writings, 2:p. 22.
10. Ludwig von Mises, Socialism: An Economic and Sociological Analysis, trans. by J. Kahane (Indianapolis: Liberty Fund, 1981), p. 308.
11. Ludwig von Mises, Theory and History: An Interpretation of Social and Economic Evolution. With a new preface by Murray N. Rothbard (Auburn: Ludwig von Mises Institute, 1985), p. 169.12. Mises, Human Action , p. 74.
13. Ludwig von Mises, Money, Method, and the Market Process: Essays by Ludwig von Mises, ed. by Richard M. Ebeling (Auburn: Praxeology Press of the Ludwig von Mises Institute, 1990), p. 155.
14. Mises, Theory and History, p. 150.
15. Ibid., p. 342.
16. Ludwig von Mises, Omnipotent Government: The Rise of the Total State and Total War (Spring Mills: Libertarian Press, 1985), p. 192
17. Mises, Socialism, p. 386.
18. Ludwig von Mises, The Ultimate Foundation of Economic Science: An Essay on Method, 2nd ed. (Irvington-on-Hudson: Foundation for Economic Education, 2002), p. 107.
19. Mises, Human Action , p. 155.
20. Ludwig von Mises, Planned Chaos (Irvington-on-Hudson: Foundation for Economic Education, 1947), p. 17.
21. Mises, Socialism, p. 381.
22. Ludwig von Mises, Economic Freedom and Interventionism: An Anthology of Articles and Essays by Ludwig von Mises, ed. by Bettina Bien Greaves (Irvington-on-Hudson: Foundation for Economic Education, 1990), p. 38.
23. Ibid., pp. 137-138.
24. Ludwig von Mises, The Anti-Capitalistic Mentality (Grove City: Libertarian Press, 1990), pp. 35-36.
25. Mises, Planned Chaos , p. 16.
26. Ludwig von Mises, Bureaucracy (Cedar Falls: Center for Futures Education, 1983), p. 78.
27. Mises, Human Action , 689; Bureaucracy, p. 78.
28. Mises, Human Action , p. 148.
29. Mises, Planned Chaos , p. 16.
30. Ludwig von Mises, The Political Economy of International Reform and Reconstruction, vol. 3 of Selected Writings of Ludwig von Mises, ed. by Richard M. Ebeling (Indianapolis: Liberty Fund, 2000), p. 251; Anti-Capitalist Mentality , p. 47; Bureaucracy, p. 75; Economic Freedom and Interventionism, p. 38; Planning for Freedom, p. 44; Theory and History, p. 255; Omnipotent Government , pp. 9, 51, 90; Money, Method, and the Market Process, pp. 151, 180; Socialism, p. 358; Human Action , p. 727.
31. Ludwig von Mises, Interventionism: An Economic Analysis (Irvington-on-Hudson: Foundation for Economic Education, 1998), p. 11; Money, Method, and the Market Process, p. 150; Planning for Freedom, p. 180; Planned Chaos , p. 22; Economic Freedom and Interventionism, pp. 60, 91; Theory and History, pp. 60, 255; Omnipotent Government , p. 35; Socialism, p. 278.
32. Mises, Planned Chaos , p. 16.
33. Mises, Anti-Capitalist Mentality , p. 44; Omnipotent Government , p. 12.
34. Mises, Human Action , p. 875.
35. Mises, Theory and History, p. 79.
36. Mises, Human Action , p. 820.
37. Mises, Nation, State, and Economy, p. 77.
38. Ibid., p. 94.
39. Human Action , p. 719.